10 april 2017
‘Geloof in het einde der tijden remde de modernisering’
Veel Nederlanders geloofden in de negentiende eeuw in het einde der tijden en
de komst van Gods Duizendjarige Rijk. Dit geloof had een vertragend effect op
het moderniseringsproces dat zich rond die tijd in Nederland voltrok,
concludeert historicus Rie Kielman. Promotie op 13 april.
In de eeuw na de Franse Revolutie (1789) moderniseerde West-Europa in een
razend tempo. Grootschalige fabrieken werden opgetrokken en stoommachines
zorgden voor nieuwe vormen van productie en transport. Ook in politiek opzicht
veranderde er van alles: nieuwe wetten moesten het leven van de
fabrieksarbeiders draaglijker maken, en het socialisme kreeg langzaam maar
zeker vaste voet aan de grond.
Dag des oordeels
‘In dezelfde periode kende West-Europa echter ook een krachtige herleving van
de Bijbelse eindtijdverwachting,’ zegt promovendus Rie Kielman. In haar
proefschrift bestudeert zij deze zogeheten eschatologie in Nederland in de
periode 1790 en 1880. ‘In die tijd dachten veel gelovigen dat Christus zou
terugkeren op aarde, of dat de dag des oordeels snel zou plaatsvinden.
Secularisering en modernisering daarentegen zouden leiden tot geloofsafval of
zelfs de verschijning van de antichrist. Dit armageddon-denken kreeg
uitgerekend in Nederland de wind in de zeilen, omdat de invloed van de
Verlichting hier minder sterk was.’
Profeten
Dat het einde der tijden breed leefde onder de Nederlandse bevolking, blijkt
uit de talloze documenten die in alle denominaties van het christelijk geloof
verschenen. De gereformeerde dichter Isaac da Costa (1798-1860) schreef in zijn
Bezwaren tegen den geest der eeuw bijvoorbeeld dat een confrontatie met de
ongelovigen onvermijdelijk was, en ageerde tegen de verlichte denkers van het
establishment. De Rotterdamse katholiek Hendrik Nüse voorspelde op zijn beurt
een Koninkrijk Gods onder pauselijke gezag. En weer anderen – onder wie Jan
Masereeuw, Claas Siegers van de Würde en de zogeheten Zwijndrechtse
Nieuwlichters – meenden dat zijzelf als profeten door God naar de aarde waren
gezonden.
Vertragende effect
Volgens Kielman heeft deze felle opleving van de eschatologie een vertragend
effect gehad op de maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland. Zo was het
verzet tegen de ‘antichristelijke’ socialisten hier sterker dan in omringende
landen. Ook remden de alarmistische eindtijdverwachtingen het vertrouwen in de
parlementaire democratie als middel om de modernisering aan te zwengelen.
Kielman: ‘Zelfs rond 1850 kwamen de zogeheten Christelijke Vrienden nog met een
grootscheeps geloofsoffensief om de voortgaande secularisering van de
samenleving terug te draaien. Hun verzet tegen het socialisme en de moderne
Bijbelkritiek viel bij de arbeiders- en middenklasse in vruchtbare aarde.’
Polarisatie
Rond 1840 verschenen de eerste barsten in het Bijbelse wereldbeeld van de
Nederlanders. Zo schreef het liberale tijdschrift De Gids regelmatig over
wetenschappelijke ontdekkingen die haaks stonden op het Bijbelse
scheppingsverhaal. In de decennia daarna werd de polarisatie tussen deze
progressieve liberalen en orthodoxe christenen alleen maar erger. Pas vanaf
1870 verdampte de voedingsbodem voor de eschatologie definitief, mede omdat de
vele eindtijdvoorspellingen niet uitkwamen.
Noot voor de pers, niet voor publicatie
Voor meer informatie:
Rie Kielman
[riekielman@xxxxxxxxxxx]
Inès van Arkel, scientific communication adviser
+31 71 527 3282 | [i.van.arkel@xxxxxxxxxxxxxxxx]
Over de Universiteit Leiden
De Universiteit Leiden is een internationaal georiënteerde
onderzoeksuniversiteit. De universiteit biedt hoogwaardig onderzoek en
academisch onderwijs in het alfa- gamma- en bètadomein. De Universiteit Leiden
heeft 5.500 mensen in dienst en leidt 25.800 studenten op.
Universiteit Leiden [https://universiteitleiden.nl]
Ons uitgelichte onderzoek [http://onderzoeksgebieden.leidenuniv.nl]
Volg ons
Adreswijziging doorgeven
http://persberichten.updatemyprofile.com/d-hujjthy-44380453-ttiidiuyu-n ;|
Afmelden voor persberichten van de Universiteit Leiden
http://persberichten.cmail20.com/t/d-u-hujjthy-ttiidiuyu-p/
Aanmelden voor de nieuwsbrief van de Universiteit Leiden
[http://www.nieuwsbrief.leidenuniv.nl/contact/adres.html]
Meer nieuws- en persberichten vindt u op onze nieuwspagina
[https://www.universiteitleiden.nl/nieuws].
