[orasi] Re: Το κράτοςπρόνοιαςστηναρχαία Ελλάδα.
- From: "skordilis-spyros" <spyrisko@xxxxxxxxx>
- To: <orasi@xxxxxxxxxxxxx>
- Date: Thu, 10 Jan 2008 18:01:25 +0200
πραγματικά πολλύ ενδιαφέρον δεν γνώριζα τίποτα απαυτά σπύρος.
----- Original Message -----
From: "Kostas Theodoropoulos" <ksteo@xxxxxxxxx>
To: <orasi@xxxxxxxxxxxxx>
Sent: Thursday, January 10, 2008 3:13 PM
Subject: [orasi] Το κράτος πρόνοιαςστην αρχαία Ελλάδα.
> Ασφάλιση, αλληλεγγύη, κράτος πρόνοιας κι όλα τα σχετικά περνούν δύσκολες
> μέρες. Το ζήτημα των νεόπτωχων, των σχετικά ή απόλυτα φτωχών, βρίσκεται
> στην ημερήσια
> διάταξη. Φτάσαμε στο σημείο η παροχή γευμάτων αυτές τις γιορταστικές μέρες
> σε άστεγους, άπορους, ανήμπορους, περιθωριακούς τύπους από δημόσιους ή
> ιδιωτικούς
> φορείς να θεωρείται πράξη υψίστης σύγχρονης προσφοράς. Πρόκειται περί
> αυταπάτης. Τα φαινόμενα είναι τόσο παλιά όσο και η Αθήνα! Την ίδια ηλικία
> έχει και
> το «ταμείο φτώχειας» για το οποίο κοιλοπονά τόσον καιρό η κυβέρνηση
> Καραμανλή!
> Το κράτος πρόνοιας για την εξασφάλιση ενός κατώτατου μισθού για την
> επιβίωση, που αναζητείται σήμερα, είναι υπαρκτό από την εποχή ακόμη του
> Πεισιστράτου,
> του Σόλωνα και του Περικλή στην αρχαία Αθήνα. Μάλιστα, όχι ως φιλανθρωπία
> προς «κατώτερα όντα», αλλά ως εκδήλωση συγκροτημένης πολιτικής. Στο
> πλαίσιο,
> βεβαίως, μια δουλοκτητικής κοινωνίας, με ό,τι προϋποθέτει και συνεπάγεται
> αυτό για τους μη ελεύθερους πολίτες.
> Το κράτος πρόνοιας στην αρχαία Ελλάδα
>
> Οι φτωχοί πολίτες της αρχαίας Αθήνας (μικρογεωργοί, τεχνίτες και ακτήμονες
> για διάφορους λόγους) αντιμετώπιζαν πρόβλημα επισιτισμού. Η λύση του
> εξαρτιόταν
> από τον εφοδιασμό της αττικής αγοράς με δημητριακά, καθώς βάση της
> διατροφής ήταν το σταρένιο ψωμί και το κριθαρένιο παξιμάδι.
>
> Γι αυτό και οι εισαγωγές τους, σε συνδυασμό με τον έλεγχο των τιμών
> διάθεσής τους στην αγορά ήταν περίπου συλλογική υπόθεση. Ας σημειωθεί ότι
> η παραγωγή
> σιτηρών στην Αττική κάλυπτε μόνο το 40% των αναγκών του συνολικού
> πληθυσμού της.
>
> Ενα από τα πρώτα καταγραμμένα μέτρα για την εξασφάλιση του επισιτισμού
> είναι η απαγόρευση του Σόλωνα από τις αρχές ακόμη του 6ου π.Χ. αιώνα για
> εξαγωγή
> εγχώριων δημητριακών. Υπεράνω του συμφέροντος των εμπόρων ή των μεγάλων
> σιτοπαραγωγών έμπαινε, λοιπόν, το συλλογικό συμφέρον. Αυτή ήταν η «λυδία
> λίθος»
> κι όχι το αντίστροφο. Εστω κι αν συχνά στην πράξη υπήρχαν περιπτώσεις όπου
> το συμφέρον των μεγάλων γαιοκτημόνων έπαιρνε τη μορφή του δημοσίου
> συμφέροντος.
>
> Ενισχυτικά μέτρα
> Ο νόμος του Σόλωνα για τα σιτηρά, όπως για ορισμένα άλλα είδη πρώτης
> ανάγκης (σύκα, ξυλεία κ.ά.) ίσχυε πάντα, ενώ πάρθηκαν και πρόσθετα κατά
> καιρούς ενισχυτικά
> μέτρα. Οπως για παράδειγμα περιορισμοί στους εμπόρους, ώστε ν αγοράζουν
> από τους εισαγωγείς συγκεκριμένες ποσότητες, για να μη μονοπωλούν την
> αγορά δημητριακών
> και να μπορούν έτσι να πωλούν σε υψηλές τιμές. Απαγορευόταν, όπως θα
> λέγαμε σήμερα, «καρτέλ». Δια ροπάλου και όχι με... ήξεις αφήξεις!
>
> Οπως απαγορευόταν ο δανεισμός χρημάτων σ' εμπόρους για αγοραπωλησίες
> δημητριακών, που δεν εξυπηρετούσαν την αθηναϊκή αγορά. Ακόμη τα σιταγωγά
> πλοία, που
> καταπλέανε στον Πειραιά εκφόρτωναν υποχρεωτικά στο λιμάνι τα 2/3 του
> φορτίου τους, τα οποία έπρεπε να διατεθούν επιτόπου.
>
> Το σχετικό έλεγχο είχαν οι σιτοφύλακες, σε συνδυασμό με τη λειτουργία και
> άλλων εποπτικών-αγορανομικών οργάνων (επιμελητές εμπορίου, σιτομέτρες
> κ.ά.). Τις
> μέρες του Αριστοτέλη οι σιτοφύλακες ήταν 35 από τους οποίους οι 20 είχαν
> έδρα την Αθήνα και οι υπόλοιποι τον Πειραιά. Αυτοί ήταν υπεύθυνοι για τον
> έλεγχο
> του κυκλώματος σιτάρι-αλεύρι-ψωμί. Από την τιμή του σιταριού έως την
> ποιότητα και το βάρος του ψωμιού. Η σχετική νομοθεσία αναθεωρούνταν
> αναλόγως με τις
> τρέχουσες ανάγκες. Οι ποινές που επιβάλλονταν ήταν αυστηρές. Οι
> κερδοσκόποι, αλλά και οι διεφθαρμένοι σιτοφύλακες, αντιμετώπιζαν ακόμη και
> τον θάνατο.
>
> Συμπίεση των τιμών
> Ο έλεγχος, με στόχο την προστασία των καταναλωτών από τους εισαγωγείς και
> μεταπράτες είχε, βεβαίως, τις παρενέργειές του. Κατέληγε, τελικά, στη
> συμπίεση
> των τιμών των εγχώριων ειδών πρώτης ανάγκης. Αυτό έθιγε, φυσικά,
> συμφέροντα εμπόρων και παραγωγών. Αλλά υπεράνω βρισκόταν το δημόσιο
> συμφέρον και η εξασφάλιση
> ψωμιού για όλους.
>
> Στη θέση των σημερινών περιστασιακών φιλάνθρωπων συσσιτιαρχών και
> ευεργετών, υπήρχαν οι αρχαίοι σιτοφύλακες και άλλα παρεμφερή κληρωτά ή
> αιρετά κρατικά
> όργανα. Από την άποψη αυτή η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία εξακολουθεί να
> δίνει μαθήματα.
>
> Δύο πολιτικές
> Τα παραδείγματα του Κίμωνα και του Περικλή είναι πολύ χαρακτηριστικά για
> τον τρόπο που η αρχαία αθηναϊκή ηγετική τάξη αντιμετώπιζε τη φτώχεια. Ο
> πρώτος
> επέτρεπε κατά καιρούς να πηγαίνουν ελεύθεροι στα μεγάλα κτήματά του οι
> φτωχοί συμπολίτες του και να συμπληρώνουν τη διατροφή τους. Η απάντηση του
> δεύτερου,
> ο οποίος δεν διέθετε τόσο μεγάλη περιουσία όση ο πολιτικός του αντίπαλος,
> ήταν η θέσπιση των δημόσιων μισθών. Ο ένας την αντιμετώπιζε με
> αριστοκρατικές
> περιστασιακές ευεργεσίες, ο άλλος με δημοκρατικές πολιτικές επιλογές και
> πρακτικές.
>
> Φροντίδα για το ψωμί
> Η πολιτική ισότητα στις συνθήκες της αρχαίας δημοκρατίας, όπως και σήμερα
> άλλωστε, συμβάδιζε με την οικονομική ανισότητα. Ομως, η πόλη, κυρίως η
> Αθήνα -αλλά
> όχι μόνον αυτή- φρόντιζε να υπάρχει φτηνό ψωμί κι άλλα είδη πρώτης
> ανάγκης. Ακόμη και με «ποιοτικούς» ελέγχους! Εδινε συντάξεις σε τραυματίες
> πολέμου,
> ανήμπορους και ηλικιωμένου. Συντηρούσε τα ορφανά παιδιά και ενίσχυε τους
> ακτήμονες πολίτες με την εγκατάστασή τους σε αποικίες. Δημιουργούσε θέσεις
> εργασίας
> με δημόσια έργα και έδινε τη δυνατότητα ν ασκούν τα πολιτικά τους
> καθήκοντα χωρίς να πεινούν.
>
> Οικονομική στήριξη
> Η ενίσχυση όσων πολιτών ζούσαν στα όρια της φτώχειας, κι αυτοί ήταν οι
> περισσότεροι ανάμεσα στους ελεύθερους Αθηναίους, ήταν ιδιότητα σύμφυτη με
> το άμεσο
> δημοκρατικό πολίτευμα. Στην ιστορική διαδρομή του οι πλειοψηφίες
> απαιτούσαν, επέβαλλαν ή ενέπνεαν μέτρα οικονομικής στήριξης των φτωχότερων
> μελών της πόλης.
> Η οικονομική ολιγαρχία (αριστοκράτες, γαιοκτήμονες, μεγαλέμποροι κ.ά.)
> ανέχονταν ή υιοθετούσαν τα μέτρα για λόγους κοινωνικής πολιτικής, αλλά και
> ισορροπίας
> της κοινωνίας, με κύριο στόχο ή την αύξηση της πολιτικής πελατείας είτε
> την εξουδετέρωση κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων.
>
> Διανομές αγαθών στις θρησκευτικές τελετές
>
> Κατά καιρούς οι φτωχότεροι είχαν λαμβάνειν κάποιο είδος μερίσματος από
> παραχωρήσεις που γινόταν προς την πόλη-κράτος από ιδιώτες ή ξένους. Ετσι
> αναφέρεται
> η περίπτωση του βασιλιά της Αιγύπτου Ψαμμήτιχου, που δώρισε μεγάλη
> ποσότητα σιτηρών γύρω στο 445 π.Χ. Με απόφαση του δήμου μοιράστηκε σε
> 14.200 Αθηναίους.
> Προφανώς τους πιο ενδεείς.
>
> Διανομές, επιπλέον, γίνονται κάθε φορά που λεηλατείται η σοδειά ξένης
> περιοχής. Κάθε ελεύθερος πολίτης μετέχει τότε στη διανομή της λείας. Αλλά
> το κυριότερο,
> από τη σκοπιά που ενδιαφέρει εδώ, ήταν οι διανομές αγαθών στις τόσο συχνές
> θρησκευτικές τελετές. Οι θυσίες σημαντικού αριθμού ζώων, λειτουργούσαν ως
> αγωγοί
> ενίσχυσης των φτωχότερων.
>
> Ασφαλιστική δικλίδα
> Επέτρεπαν στον καθένα να προμηθευτεί ένα καλό κομμάτι κρέας. Για να
> πάρουμε μια «γεύση» του μέτρου, στα Διονύσια του 334 π.Χ. θυσιάστηκαν σε
> μια μέρα 240
> αγελάδες και το κρέας τους μοιράστηκε στους πολίτες. Ηταν κι αυτό άλλη μια
> ασφαλιστική δικλίδα κατά της πείνας και υπέρ όσων δεν ήταν σε θέση να
> προμηθευτούν
> κρέας κατά τις γιορτές, χωρίς να γίνουν ζητιάνοι.
>
> Γι αυτούς υπήρχαν οι εστίαρχοι, οι επιφορτισμένοι άρχοντες για την παροχή
> γευμάτων στα μέλη της φυλής τους κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Παναθηναίων,
> των
> Διονυσίων κτλ. Ενώ στα «κατ αγρούς» Διονύσια μπορούσαν να γιορτάζουν ακόμη
> και οι δούλοι.
>
> ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ
> Υποχρέωση της πόλης προς τους πολίτες
>
> Για τους αναξιοπαθούντες, ανίκανους για εργασία, ανάπηρους και θύματα
> πολέμου από πολύ νωρίς η αθηναϊκή δημοκρατία πήρε μέτρα για την επιβίωσή
> τους. Εδινε
> συντάξεις σε όσους δεν είχαν επαρκές εισόδημα ή συγγενείς να τους
> συντηρήσουν.
>
> Πολύ μικρές και κατώτερες από το ημερομίσθιο ενός εργαζομένου σε δημόσια
> έργα. Ηταν, όμως, μια ανακούφιση. Η διατροφή των αδυνάτων ήταν ένα σταθερό
> σημείο
> αναφοράς του πολιτεύματος και, τηρουμένων των αναλογιών, στις εκδηλώσεις
> αυτές εντοπίζονται στοιχεία κάποιας κοινωνικής ασφάλισης.
>
> Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι όλα τα σχετικά καθιερώθηκαν με νόμο του
> Πεισίστρατου και αφορούσε καταρχήν τους τραυματίες των πολέμων. Αυτοί
> τρέφονταν δημοσία
> δαπάνη. Αργότερα η δημόσια διατροφή θα επεκταθεί σε όλους τους ανίκανους
> για εργασία ή πολύ φτωχούς.
>
> Τα παιδιά όσων έπεφταν στο πεδίο της μάχης τρέφονταν και εκπαιδεύονταν από
> την πόλη μέχρι να συμπληρώσουν το 18ο έτος της ηλικίας τους.
>
> Οταν περνούσαν στην εφηβεία το κράτος, μάλιστα, τους δώριζε και πανοπλία.
> Πανάκριβη για την εποχή.
>
> Τα έξοδα δεν ήταν λίγα και αμελητέα καθώς ο αριθμός των ορφανών ήταν
> μεγάλος λόγω των συνεχών πολέμων. Οι αρχαίες πηγές μιλούν για «μέγα πλήθος
> ορφανών».
>
> Ενας θεσμός που ίσχυε από τον 6ο π.Χ. ακόμη αιώνα και ίσχυε σε πολλές
> πόλεις και όχι μόνο στην Αθήνα. Ο μελετητής της αρχαίας πόλης Γκ. Γκλοτζ,
> αξιολογώντας
> το σύνολο των εκδηλώσεων κοινωνικής ασφάλισης, σημειώνει πολύ
> χαρακτηριστικά: «Εάν η πόλη αναγνώριζε με τον τρόπο αυτό ότι είχε
> καθήκοντα απέναντι στα
> άτομα, είναι γιατί στο κάτω κάτω δεν ήταν παρά το σύνολο των πολιτών.
>
> Η άμεση διακυβέρνηση του λαού αναγκαστικά ευνοούσε την πλειονότητα (δηλαδή
> τους φτωχούς). Αλλά, όσο ζούσε ο Περικλής (πέθανε από το λοιμό το 429
> π.Χ.) οι
> Αθηναίοι δεν συγχέανε τα άπειρα ιδιωτικά συμφέροντα με το κοινό συμφέρον.
> Οι υποχρεώσεις της πόλης απέναντι στους πολίτες έμπαιναν μπροστά από τις
> υποχρεώσεις
> των πολιτών απέναντι στην πόλη. Τις δέχονταν, λοιπόν, με προθυμία...». Η
> εκτίμηση αυτή προσφέρεται για πολλές σκέψεις και στην Πολιτεία του.
>
> ΠΡΟΝΟΙΑ
> Δημόσιοι μισθοί και μερίσματα
>
> Η κοινωνική πρόνοια για τους φτωχούς-άπορους διατρέχει και τη μισθολογική
> πολιτική της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας. Οι δημόσιοι μισθοί
> (δικαστικός, βουλευτικός,
> εκκλησιαστικός) λειτουργούσαν ως εργαλείο συμπλήρωσης του εισοδήματος για
> τους φτωχούς.
>
> Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούσε και η κατασκευή μεγάλων δημόσιων έργων.
> Οποιος ήθελε δουλειά, τουλάχιστον στις περιόδους ακμής, είχε εξασφαλισμένο
> τον επιούσιο.
> Ακόμη και στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου η Αθήνα ήταν σε θέση να
> πληρώνει 1 δραχμή την ημέρα στους εργάτες του Ερεχθείου το 409-407 π.Χ.
>
> Οι μισθοί θεσπίστηκαν για να μπορεί ακόμη και ο πιο φτωχός ν ασκεί τα
> πολιτικά του δικαιώματα, μετέχοντας στα διάφορα όργανα της πολιτείας.
> Ηταν, όμως,
> παραλλήλως και ένα μέσο οικονομικής ενίσχυσης των απόρων. Και μάλλον υπό
> το δεύτερο πρίσμα τον έβλεπε η πλειονότητα.
>
> Κάπου ο Αριστοφάνης μας λέει ότι κάποτε «όταν ένας ρήτορας πρότεινε στους
> Αθηναίους να ναυπηγήσουν τριήρεις και ο άλλος να διαθέσουν τα χρήματα για
> μισθούς,
> εκείνος που μίλαγε για μισθούς άφησε γρήγορα πίσω του τον άνθρωπο με τις
> τριήρεις». Φυσιολογικό ήταν οι εργάτες να προτιμούν τον μισθό από το
> μεροκάματο
> στα ναυπηγεία.
>
> Ο δημόσιος μισθός επαρκούσε για τη στοιχειώδη διατροφή μιας οικογένειας.
> Στον «κοινωνικό μισθό» του Αθηναίου πολίτη υπάγονταν, βεβαίως, και τα
> θεωρικά.
>
> Αυτά ήταν χρήματα που πρόσφερε η Αθήνα στους άπορους πολίτες της,
> προκειμένου να παρακολουθούν τις θεατρικές παραστάσεις που οργανώνονταν
> στη διάρκεια των
> μεγάλων εορτών της.
>
> Σε περιόδους ειρήνης το κεφάλαιο για τα θεωρικά προερχόταν από έναν
> τακτικό μερισμό, πιθανόν όμως και από πλεόνασμα των εσόδων της πόλης. Το
> ποσό που συγκεντρωνόταν
> γι αυτό τον σκοπό πλεόναζε, ώστε να χρηματοδοτούνται και άλλες εργασίες.
>
> Για τους φτωχούς μια από τις πιο σημαντικές πηγές εσόδων ήταν η μισθοδοσία
> από τη θητεία τους στο στράτευμα - και ήταν τόσοι πολλοί οι πόλεμοι τότε.
> Αλλά
> υπήρχαν κι εκείνοι που για διαφορετικούς λόγους δεν ήταν σε θέση να
> υπηρετήσουν στον στρατό.
>
> Για όλους αυτούς την τελευταία δεκαετία του 5ου π.Χ. αιώνα καθιερώθηκε η
> περίφημη διωβελία (=δυο οβελοί). Ενας κατώτερος μισθός, που δικαιούνταν
> και έπαιρνε,
> ακόμη και στις εξαιρετικές συνθήκες του Πελοποννησιακού πολέμου, κάθε
> ηλικιωμένος ή ανήμπορος για τον πόλεμο πολίτης.
>
> ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΙ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΑΠΟΡΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ
>
> Σιτοφύλακες: Είχαν υπό τον ασφυκτικό έλεγχό τους την αγορά και διάθεση των
> σιτηρών. Οριζαν ακόμη και την τιμή του ψωμιού. Μπορούσαν να επιβάλλουν
> ακόμη
> και την ποινή του θανάτου στους παραβάτες της νομοθεσίας και τους
> κερδοσκόπους.
>
> Εστιάρχες: Από τις ελάχιστες πληροφορίες που υπάρχουν προκύπτει ότι ήταν
> δέκα (ένας για καθεμία από τις αθηναϊκές φυλές). Το καθήκον τους ήταν να
> εξασφαλίζουν
> τροφή σε όλους τους ελεύθερους πολίτες κατά τις μεγάλες αθηναϊκές γιορτές.
>
> Διωβελία: Εκτακτη οικονομική ενίσχυση των φτωχών που εγκατέλειπαν τα
> χωράφια τους λόγω πολεμικών γεγονότων και δεν είχαν πόρους από εργατικά ή
> πολεμικά
> ημερομίσθια. Στην πράξη την έπαιρναν οι ανήμποροι και ηλικιωμένοι.
>
> Θεωρικόν: Ποσό δύο οβελών (1/3 της δραχμής) που καταβαλλόταν σε φτωχούς
> Αθηναίους τις μέρες που δίνονταν παραστάσεις με αρχαίες τραγωδίες ή
> κωμωδίες. Ενα
> μέτρο κοινωνικής ευαισθησίας που συγκέντρωνε κατά καιρούς τα ολιγαρχικά
> πυρά.
>
> Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ
> katsimar@xxxxxxxx
> http://www.ethnos.gr
>
>
> _____________________
>
> orasi mailing list
> διαβάστε για αυτή την λίστα και τα θέματα που συζητά στο
> //www.freelists.org/webpage/orasi
>
> Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το δουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας
> στείλτε email στην διεύθυνση
> orasi@xxxxxxxxxxxxx
>
> Για να διαγραφείτε από αυτή την λίστα μπορείτε οποιαδήποτε στιγμή να
> στείλετε email στην διεύθυνση
> orasi-request@xxxxxxxxxxxxx
> και στο θέμα γράψτε unsubscribe.
>
> Το αρχείο της λίστας βρίσκεται στο
> //www.freelists.org/archives/orasi
>
> ______________
>
>
>
>
_____________________
orasi mailing list
διαβάστε για αυτή την λίστα και τα θέματα που συζητά στο
//www.freelists.org/webpage/orasi
Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το δουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας
στείλτε email στην διεύθυνση
orasi@xxxxxxxxxxxxx
Για να διαγραφείτε από αυτή την λίστα μπορείτε οποιαδήποτε στιγμή να στείλετε
email στην διεύθυνση
orasi-request@xxxxxxxxxxxxx
και στο θέμα γράψτε unsubscribe.
Το αρχείο της λίστας βρίσκεται στο
//www.freelists.org/archives/orasi
______________
Other related posts:
