[PWC-MEDIA] [Nova-perslijst2] Zeldzame geboorte van een zware ster waargenomen

Marieke Baan <h.m.baan@xxxxxx> · Mon, 2 May 2011 11:10:09 +0200

P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Amsterdam, 2 mei 2011

Zeldzame geboorte van een zware ster waargenomen

Een team van sterrenkundigen onder leiding van de Amsterdamse promovendus Lucas 
Ellerbroek heeft het – zeldzame – geboorteproces van een zware ster 
blootgelegd. Met de spiksplinternieuwe spectrograaf X-shooter op ESO’s Very 
Large Telescope (VLT) in Chili, is een zich nog vormende zware ster 
waargenomen, diep verborgen in een stervormingsgebied in de richting van het 
sterrenbeeld Vela (Zeilen). Aanvullende waarnemingen met Sinfoni, een ander 
instrument op de VLT, hebben het bestaan bevestigd van een gasschijf rond de 
ster, en materie blazende straalstromen loodrecht daarop. Het resultaat is op 1 
mei 2011 verschenen in Astrophysical Journal Letters.

Hoe sterren precies worden gevormd is een van de belangrijkste onopgeloste 
vraagstukken in de hedendaagse sterrenkunde. Met name de vorming van zware 
sterren (zo'n 10-100 keer zo zwaar als de zon) is een groot raadsel. Dit komt 
doordat zware sterren zeldzaam zijn – slechts 1 op de 10.000 sterren is een 
zware ster - en maar kort leven: een paar miljoen jaar tegen 10 miljard jaar 
voor de zon. Het vormingsproces gaat ongeveer 100 keer zo snel. Jonge zware 
sterren zijn bovendien slecht te vinden doordat ze zich diep in het binnenste 
van enorme gas- en stofwolken bevinden die zo goed als ondoordringbaar zijn 
voor zichtbaar licht.

Met X-shooter, de gevoeligste spectrograaf ter wereld, is het toch gelukt om 
het sterk verzwakte zichtbare licht van een zich vormende zware ster waar te 
nemen. Met Sinfoni is vervolgens een foto gemaakt waarop de straalstromen 
duidelijk zichtbaar zijn in nabij-infrarood licht, dat iets gemakkelijker 
doordringt in stofwolken.

Bij de vorming van een lichte ster komt het materiaal via een langzaam 
ronddraaiende schijf gedeeltelijk op de ster terecht; de rest verdwijnt via 
straalstromen uit het systeem. De vraag is of dit scenario ook van toepassing 
is op zwaardere sterren. De nieuwe waarnemingen lijken dit laatste te 
bevestigen, al gaat het er allemaal veel sneller en heftiger aan toe.

"Uit het X-shooter-spectrum leren we dat het materiaal in de straaltstroom in 
twee tegenovergestelde richtingen van de ster af beweegt. Als we de snelheden 
van dit materiaal meten en herleiden naar de bron, krijgen we informatie over 
de manier waarop de ster zich in het verleden heeft gedragen”, legt promovendus 
Lucas Ellerbroek uit. “We bedrijven een soort sterren-archeologie. Zo zien we 
dat het vormingsproces niet geleidelijk, maar met horten en stoten verloopt.” 
Samen met prof. Lex Kaper is Ellerbroek een van de eersten die X-shooter 
mochten gebruiken. Kaper: “X-shooter is de eerste van een nieuwe generatie 
instrumenten op de VLT. Waar je vroeger het spectrum opgedeeld in kleine 
stukjes moest waarnemen, kunnen we het nu van het ultraviolet tot en met het 
infrarood (300 - 2500 nm) in één keer vastleggen. Dat is vooral handig voor dit 
soort objecten, waarvan je van tevoren niet weet wat er allemaal in het 
spectrum kan opduiken".

E I N D E  P E R S B E R I C H T
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie:

Contact:
Lucas Ellerbroek, Sterrenkundig Instituut ‘Anton Pannekoek’, Universiteit van 
Amsterdam
Tel: 020-5358340
E-mail: l.e.ellerbroek@xxxxxx 

Lex Kaper, Sterrenkundig Instituut ‘Anton Pannekoek’, Universiteit van Amsterdam
Tel: 020-5257474
E-mail: l.kaper@xxxxxx

Artikel: http://adsabs.harvard.edu/abs/2011ApJ...732L...9E

Beeld:
Fig 1: Links: SINFONI-afbeelding van het stervormingsgebied, waarin de kleuren 
verschillende soorten interstellair gas aangeven. De ster en zijn (paars 
gekleurde) straalstromen zijn aangegeven met het pijltje. Rechts: Detail van 
hetzelfde gebied; de kleuren geven de snelheid van het gas aan. Te zien is dat 
het met honderden kilometers per seconde in twee richtingen van de ster af 
stroomt (Ellerbroek et al. 2011, ApJ, 732, L9).

Fig 2: Artistieke impressie  van een zich vormende zware ster met een schijf en 
straalstromen (ESO/L. Calada)

X-shooter:
X-shooter is de nieuwste aanwinst van ESO’s Very Large Telescope op Cerro 
Paranal in Noord-Chili. X-shooter is de krachtigste spectrograaf ter wereld en 
heeft een ongeëvenaard golflengtebereik: van 300 nm (UV) tot 2500 nm 
(infrarood) in één ‘shot’. X-shooter is gebouwd door een internationaal 
consortium; de infraroodarm is in Nederland ontwikkeld, met financiële steun 
van NOVA, NWO, ASTRON en de Universiteiten van Amsterdam en Nijmegen.

Sinfoni:
Sinfoni is een zogenoemde Integral Field Spectrograph; met dit instrument, ook 
geïnstalleerd op de VLT, is het mogelijk om van iedere pixel in het plaatje een 
spectrum te maken in nabij-infrarood licht. Zo kan men bijvoorbeeld van een 
gaswolk bepalen wat de chemische samenstelling is en of de snelheid van het gas 
varieert van plaats tot plaats. De SPIFFI-camera van dit instrument is door 
NOVA-ASTRON in Dwingeloo gebouwd.

Opgemaakt persbericht op www.astronomie.nl/

---------------------------------------------------------------------------------------------------
Met vriendelijke groet,

Drs. Marieke Baan
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie
NOVA Informatie Centrum
Science Park 904
1098 XH Amsterdam

T +31(0)20-5257480
F +31(0)20-5257484
M +31(0)6-14322627

www.astronomie.nl

[PWC-MEDIA] [Nova-perslijst2] Zeldzame geboorte van een zware ster waargenomen

Other related posts: