Dit is een gezamenlijk persbericht van NOVA en Nikhef
P E R S B E R I C H T
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
16 oktober 2017
Multi-messengerastronomie van start in wereldwijde campagne -
Nieuwe bron zwaartekrachtgolven waargenomen in hele elektromagnetisch spectrum
Astronomen hebben met een groot arsenaal aan telescopen voor het eerst
elektromagnetische waarnemingen kunnen doen aan een bron van
zwaartekrachtgolven. Het gaat om de samensmelting van twee neutronensterren,
waarvan de zwaartekrachtgolven op 17 augustus 2017 zijn opgevangen door de
LIGO-detectoren in de Verenigde Staten en de Virgo-detector in Europa.
Het is de eerste keer dat wetenschappers zowel zwaartekrachtgolven als
elektromagnetische straling (gamma, röntgen, ultraviolet, infrarood, optisch en
radio) hebben waargenomen van dezelfde gebeurtenis, dankzij een unieke
wereldwijde samenwerking van zeventig onderzoeksteams en het gebruik van vele
telescopen, waaronder de Nederlandse LOFAR-radiotelescoop en die van de
Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) in Noord-Chili.
Theoretici hebben decennia geleden al voorspeld dat een botsing van
neutronensterren zwaartekrachtgolven en een zogenoemde gammaflits zou
produceren. Daarbij wordt een deel van het neutronenster-materiaal de ruimte in
geslingerd, wat een signaal in het optisch en infrarood (een 'kilonova')
oplevert en op langere termijn röntgen- en radiostraling.
De waargenomen kilonova en de bijzondere korte gammaflits die NASA’s
Fermi-telescoop en ESA’s Integral-telescoop twee seconden na de detectie van
GW170817 registreerden, bevestigen op spectaculaire wijze de theorie over de
straling en materie die worden gegenereerd door de versmelting van
neutronensterren, de extreem compacte, ineengestorte kernen van zware sterren
die overblijven na supernova-explosies.
De bevindingen van de astronomen worden vandaag gepubliceerd in tal van
vaktijdschriften, waaronder Nature en Science. Daarnaast verschijnt een
overzichtsartikel in Astrophysical Journal Letters. Op dit artikel staan naast
de 1200 namen van de LIGO-Virgo-collaboratie ook de namen van 2400
sterrenkundigen die aan de vervolgwaarnemingen hebben meegewerkt.
Aan het onderzoek hebben ook tal van Nederlandse astronomen deelgenomen. Een
van hen is de Nijmeegse astronoom Samaya Nissanke, die samen met haar groep een
belangrijke rol heeft gespeeld in de totstandkoming van het
‘multi-messenger’-artikel. Zij is trots op het resultaat: “We hebben als
wetenschappers laten zien dat we in staat zijn goed samen te werken en het is
ongelofelijk dat er nu 70 teams van astronomen, die soms elkaars concurrenten
zijn, allemaal op hetzelfde artikel staan.” UvA-astronoom Ralph Wijers, die 20
jaar geleden betrokken was bij de ontraadseling van gammaflitsen: “Dit is
ontzettend spannend. Het doet me heel erg denken aan die tijd. En het mooie is
dat we mede door wat we toen hebben geleerd zo goed waren voorbereid voor deze
ontdekking.”
Een belangrijk sterrenkundig resultaat van de follow-upcampagne is de
waarneming van de lang gezochte kilonova, de cataclysmische nasleep van de
samensmelting van twee neutronensterren. Deze explosieve gebeurtenis is 1000
keer zo helder als een typische nova. Materiaal dat is overgebleven van de
botsing wordt de ruimte in geblazen. Bij zo’n kilonova worden zware elementen
als platina, lood en goud gevormd en verspreid door het heelal.
“Het is geweldig dat de kilonova nu zo duidelijk is gevonden,” zegt Paul Groot
van de Radboud Universiteit en projectleider van BlackGEM, de array van
telescopen die speciaal voor dit soort vervolgwaarnemingen wordt gebouwd. “De
helderheid van het signaal laat zien dat we vanaf volgend jaar als onze
BlackGEM-array klaar is en de LIGO/Virgo-detectoren weer gaan meten, een rijke
oogst kunnen verwachten.”
"Uit de botsing is waarschijnlijk een zwart gat ontstaan," voegt Peter Jonker
(SRON/Radboud Universiteit) toe. "Vlak voor de vorming van dit zwarte gat is
materie de ruimte in geslingerd. Daaruit hebben zich weer zeldzame aardmetalen
gevormd. We hebben dus in feite een ruimtelab gevonden waarin exotisch materie
ontstaat. Echt spectaculair."
Afstandsschattingen op basis van zowel de zwaartekrachtgolf-data als andere
waarnemingen plaatsen GW170817 op dezelfde afstand als NGC 4993, op zo’n 130
miljoen lichtjaar van de aarde. Dat maakt de bron niet alleen de
dichtstbijzijnde zwaartekrachtgolfgebeurtenis tot nu toe, maar ook verreweg de
meest nabije gammaflits-bron die ooit is gezien. Dus terwijl het ene mysterie
lijkt te zijn opgelost, doemen andere op, want hoewel de afstand van de
waargenomen korte gammaflits veel kleiner is dan die van eerder waargenomen
korte gammaflitsen, is het signaal verrassend zwak voor deze afstand. Nieuwe
modellen zijn nodig om dit te kunnen verklaren.
Ook Virgo-woordvoerder Jo van den Brand (Nikhef/VU) is verheugd: “Dat we meteen
bij de eerste detectie van een dubbele-neutronensterbotsing zulke nieuwe dingen
vinden is echt heel bijzonder.” Telescopen blijven de komende weken en maanden
de nagloeier van de neutronensterbotsing waarnemen om zoveel mogelijk
informatie te verzamelen over de diverse stadia van de samensmelting, de
interactie met de omgeving en de processen die de zogenoemde zeldzame
aardmetalen in het heelal produceren.
“Als over een jaar de LIGO/Virgo-detectoren na een serie technische
verbeteringen nieuwe metingen gaan doen, kunnen we heel veel detecties
verwachten,” zegt Radboud-astronoom Gijs Nelemans. “En dan kunnen we echt
statistische studies gaan doen die ons vertellen hoe deze systemen ontstaan
zijn.”
E I N D E P E R S B E R I C H T
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie:
De Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) is het
samenwerkingsverband van de sterrenkundige instituten aan de universiteiten van
Amsterdam, Groningen, Leiden en Nijmegen.
Nikhef is een samenwerkingsverband tussen de Nederlandse Organisatie voor
Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en vijf universiteiten: de Radboud
Universiteit, de Rijksuniversiteit Groningen, de Universiteit van Amsterdam, de
Universiteit Utrecht en de Vrije Universiteit Amsterdam.
De volgende astronomen zijn in Nederland betrokken bij het
zwaartekrachtgolfonderzoek en/of de vervolgwaarnemingen: Radboud Universiteit:
Samaya Nissanke, Gijs Nelemans, Paul Groot, Tanja Hinderer, Patricia Schmidt,
David Nichols, Steven Bloemen en Andrew Williamson. UvA: Ralph Wijers, Lex
Kaper en Antonia Rowlinson (ASTRON). SRON en Radboud Universiteit: Peter
Jonker, Francesca Onori, Zuzanna Kostrzewa-Rutkowska en Giacomo Cannizzaro.
ASTRON: Jess Broderick. JIVE: Zsolt Paragi.
Mediacontactpersonen:
Marieke Baan, NOVA Informatie Centrum
Tel: 0614322627
E-mail: h.m.baan@xxxxxx<mailto:h.m.baan@xxxxxx>
Vanessa Mexner, Afdeling Wetenschapscommunicatie Nikhef
E-mail: v.mexner@xxxxxxxxx<mailto:v.mexner@xxxxxxxxx>
Tel: 020 592 5075 / 020 592 2075
Wetenschappelijke contactpersonen:
Samaya Nissanke, Radboud Universiteit
E-mail: samaya@xxxxxxxxxxx<mailto:samaya@xxxxxxxxxxx>
Gijs Nelemans, Radboud Universiteit
Tel: 0645120189
E-mail: nelemans@xxxxxxxxxxx<mailto:nelemans@xxxxxxxxxxx>
Ralph Wijers, Universiteit van Amsterdam
Tel: 0652654218
E-mail: R.A.M.J.Wijers@xxxxxx<mailto:R.A.M.J.Wijers@xxxxxx>
Paul Groot, Radboud Universiteit
Tel: 0644646290
E-mail: p.groot@xxxxxxxxxxx<mailto:p.groot@xxxxxxxxxxx>
Peter Jonker, SRON en Radboud Universiteit
Tel: 0648417847
E-mail: p.jonker@xxxxxxx<mailto:p.jonker@xxxxxxx>
Jo van den Brand
Virgo spokesperson, Nikhef, Vrije Universiteit Amsterdam
E-mail: j.van.den.brand@xxxxxxxxx<mailto:j.van.den.brand@xxxxxxxxx>
Tel: 06 20539484
De links naar de artikelen en beeldmateriaal staan op
http://www.astronomie.nl/#!/index/_detail/gli/multi-messengerastronomie-van-start-wereldwijde-ca/
Opgemaakt persbericht op www.astronomie.nl/<http://www.astronomie.nl/>
--------------------------------------------------------------------------------------------------
Met vriendelijke groet,
Marieke Baan
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
NOVA Informatie Centrum
Science Park 904
1098 XH Amsterdam
T: 020-5257480
M: 0614322627
www.astronomie.nl<http://www.astronomie.nl>
@mariekebaan
_______________________________________________
NOVA-perslijst2 mailing list
NOVA-perslijst2@xxxxxxxxxxx
https://list.uva.nl/mailman/listinfo/nova-perslijst2
