PERSBERICHT
* contactinfo en directe links naar tekst en beeld staan onderaan dit
persbericht *
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
4 april 2022
Vroeg heelal wemelde van sterrenstelsels met groeispurt
Het heelal bevatte de eerste paar miljard jaar na de oerknal veel meer
zogeheten startburststelsels dan de modellen voorspellen. Maar liefst 60 tot 90
procent van de sterren blijkt in het vroege heelal geproduceerd te zijn door
sterrenstelsels die een groeispurt ondergaan. Dat toont een door Groningse
astronomen geleide analyse van meer dan 20.000 verre sterrenstelsels. Het team
publiceert de bevindingen binnenkort in The Astrophysical Journal.
Starburststelsels<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fwiki%2FStarburst_galaxy&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440489936675%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=QPOLi2rwjRkXG2jXB9dedY8EZmHxsv5rp7LD7ExH1r8%3D&reserved=0>
zijn sterrenstelsels in een groeispurt. Ze produceren in relatief korte tijd
veel meer sterren dan normaal. Een stellaire groeispurt duurt 10 tot 100
miljoen jaar. Sterrenstelsels leven vaak miljarden jaren en kunnen meerdere
groeispurts ondergaan. Om een groeispurt op gang te brengen, moet er een
plotselinge toevloed van gas plaatsvinden, want anders raken de bouwstenen voor
nieuwe sterren snel op. Zo'n toevloed van gas kan bijvoorbeeld ontstaan als
twee sterrenstelsels dicht bij elkaar in de buurt komen.
Een onderzoeksteam onder leiding van Pierluigi Rinaldi, promovendus aan de
Rijksuniversiteit Groningen, bestudeerde de gegevens van meer dan 20.000 verre
sterrenstelsels. Deze gegevens zijn de afgelopen jaren verzameld met de
Ruimtetelescoop
Hubble<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.astronomie.nl%2Finstrument%2Fhubble-21&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440489936675%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=9M0ft2TCSFvLjjP92fMOhLb85qytp%2BMm9%2BVyuhJ87vA%3D&reserved=0>,
met het
MUSE-instrument<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.astronomie.nl%2Finstrument%2Fvlt-muse-4&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440489936675%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=ogeupvjPeBkZ9chlEwDT5BQuBTzcmSfUolV9vfH15KQ%3D&reserved=0>
op de Europese Very Large
Telescope<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.astronomie.nl%2Finstrument%2Fvlt-24&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440489936675%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=7kqCzrB%2BjtO4iUDwMxcc%2FlVgHIOuf1qyTSsBHIN6UZg%3D&reserved=0>
in Chili en met de Spitzer Space
Telescope<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FSpitzer_Space_Telescope&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440489936675%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=Hn5V0RMVi6dkydQUuZ2ve%2Ffe1EAZqcjwy9l9cN8tLzI%3D&reserved=0>.
De telescopen keken zo ver terug in de tijd dat de onderzoekers
sterrenstelsels konden bestuderen die 11 tot 13 miljard jaar geleden zijn
ontstaan. De oerknal was 13,7 miljard jaar geleden.
Uit de analyse blijkt dat in de eerste paar miljard jaar na de oerknal zo'n 20
tot 40 procent van alle stervormende sterrenstelsels uit starburststelsels
bestaat. Die sterrenstelsels in groeispurt zorgden voor 60 tot 90 procent van
de nieuwe aanwas van sterren. Ter vergelijking, nu is het heelal een stuk
rustiger en ontstaat maar zo'n 10 procent van de nieuwe sterren in
starburststelsels.
De analyse laat verder zien dat groeispurts bij kleinere sterrenstelsels vaker
voorkomen dan bij grotere stelsels. Het lijkt er zelfs op dat veel kleine
starburtststelsels door de telescopen zijn vastgelegd juist op het moment dat
ze zich aan het vormen zijn. "In die zin kun je het wel wat vergelijken met de
groeispurt bij de mens. Die is ook het sterkst in de babytijd", zegt Rinaldi.
De resultaten kwamen als een verrassing omdat starburststelsels tot voor kort
als ongewoon en van ondergeschikt belang werden beschouwd voor het ontstaan en
groeien van sterrenstelsels. "Zelfs de nieuwste en meest verfijnde modellen
voor de vorming van sterrenstelsels hadden dit niet voorspeld", aldus Rinaldi.
"Waarschijnlijk spelen de natuurkundige processen die de stervorming aandrijven
op een te kleine schaal voor de modellen."
Karina Caputi (Rijksuniversiteit Groningen), begeleider van Rinaldi voegt toe:
"Dat geeft natuurlijk wel wat te denken over die modellen. En dat komt goed
uit." De komende tijd wil Caputi namelijk de oorsprong en evolutie van de
eerste sterrenstelsels nader onderzoeken. Dat kan mede doordat ze onlangs een
Vici-beurs van NWO
ontving<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.astronomie.nl%2Fnieuws%2Fvici-beurs-voor-astronoom-karina-caputi-rijksuniversiteit-groningen-3213&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440489936675%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=BgSTXbVDhpU%2FPjPZPzruRfe4n1kbWB9MOBpxGg77oCY%3D&reserved=0>
en doordat de James
Webb-ruimtetelescoop<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.astronomie.nl%2Finstrument%2Fjwst-25&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440489936675%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=%2Fc16CZS9diHlmAxYReHImMuez4lN8Kj49QJE2f86nkI%3D&reserved=0>
ook zijn spiegels gaat richten op verre sterrenstelsels.
Wetenschappelijk artikel
The galaxy starburst/main-sequence bimodality over five decades in stellar mass
at z ~ 3-6.5. Door: Pierluigi Rinaldi (1), Karina I. Caputi (1,2), Sophie E.
van Mierlo (1), Matthew L.N. Ashby (3), Gabriel B. Caminha (4,1) & Edoardo Iani
(1). Geaccepteerd voor publicatie in The Astrophysical Journal.
Preprint:
https://arxiv.org/abs/2112.03935<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Farxiv.org%2Fabs%2F2112.03935&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440490092904%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=3lgY%2FxCRvZBpN7xhMW6GP0xymbOJU95WynWkFsRKIqo%3D&reserved=0>
1. Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen
2. Cosmic Dawn Center (DAWN), Denemarken
3. Harvard Smithsonian Center for Astrophysics, Cambridge, Massachusetts,
Verenigde Staten
4. Max-Planck-Institut für Astrophysik, Garching, Duitsland
EINDE PERSBERICHT
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Contact:
Pierluigi Rinaldi
Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen
p.rinaldi@xxxxxx<mailto:p.rinaldi@xxxxxx>
https://www.rug.nl/staff/p.rinaldi/<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.rug.nl%2Fstaff%2Fp.rinaldi%2F&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440490092904%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=41jVqUt3hkZ9aIa%2BVuft8usxB0qwjle97NR3Xq2IPJc%3D&reserved=0>
Karina Caputi
Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen
k.i.caputi@xxxxxx<mailto:k.i.caputi@xxxxxx>
https://www.rug.nl/staff/k.i.caputi/<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.rug.nl%2Fstaff%2Fk.i.caputi%2F&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440490092904%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=RpvaIFKeHlXv7DvbhFNdTWkN%2BPONPUnTaCI5IAefayY%3D&reserved=0>
https://www.astro.rug.nl/~karina/Welcome.html<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.astro.rug.nl%2F~karina%2FWelcome.html&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440490092904%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=VXQVWAgaWoYPaIwHZMAkXxJV5aOWevP3vPnldeSXZE0%3D&reserved=0>
Beeld:
Het onderzoek van Rinaldi en collega's in een oogopslag. De eerste drie
overwegend rode taartdiagrammen laten zien dat in de eerste paar miljard jaar
na de oerknal zo'n 60 tot 90 procent van de aanwas van nieuwe sterren verzorgd
werd door sterrenstelsels in een groeispurt. Nu, bij het vierde taartdiagram,
is het heelal een stuk rustiger en ontstaat maar zo'n 10 procent van de nieuwe
sterren in sterrenstelsels met een groeispurt. (c) P. Rinaldi (RUG)/D.
Aversa/NASA
Hoge resolutie:
https://www.astronomie.nl/upload/images/2022/04/Starburst-credit-P-Rinaldi-RUG-D-Aversa-NASA.png<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.astronomie.nl%2Fupload%2Fimages%2F2022%2F04%2FStarburst-credit-P-Rinaldi-RUG-D-Aversa-NASA.png&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440490092904%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=lugELS8T4%2BjS0l3Rdyp7vT1Zi2WaWFrvF3BlCw%2F7Rz4%3D&reserved=0>
Het baby-boom-sterrenstelsel is een voorbeeld van een ver sterrenstelsel met
een groeispurt. (c) NASA/JPL-Caltech/Subaru/STScI/P. Capak
Diverse resoluties:
http://www.spitzer.caltech.edu/images/1935-ssc2008-12a-Super-Starburst-Galaxy<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=http%3A%2F%2Fwww.spitzer.caltech.edu%2Fimages%2F1935-ssc2008-12a-Super-Starburst-Galaxy&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440490092904%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=2ReSxwf83MZfMQfYvbu1P6dnrfXW%2FMSWM90IrWtMZaM%3D&reserved=0>
Over NOVA /
www.astronomie.nl<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=http%3A%2F%2Fwww.astronomie.nl%2F&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440490092904%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=oVXzh6LUMnSBrhsBTRm1uVfwCiViLB4%2F6zOS2Xp0s4U%3D&reserved=0>
De Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) is het
samenwerkingsverband van de sterrenkundige instituten van de universiteiten van
Amsterdam, Groningen, Leiden en Nijmegen. Toponderzoekschool NOVA heeft als
missie het uitvoeren van baanbrekend sterrenkundig onderzoek, het opleiden van
jonge astronomen op het hoogste internationale niveau en het delen van nieuwe
ontdekkingen met de samenleving. De NOVA-laboratoria zijn gespecialiseerd in
het bouwen van state-of-the-art optische/infrarood- en
submillimeter-instrumentatie voor de grootste telescopen op aarde.
Opgemaakt persbericht:
Nederlands:
https://www.astronomie.nl/nieuws/vroeg-heelal-wemelde-van-sterrenstelsels-met-groeispurt-3232<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.astronomie.nl%2Fnieuws%2Fvroeg-heelal-wemelde-van-sterrenstelsels-met-groeispurt-3232&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440490092904%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=a04VcQvfWq4%2BS01vXMXBzv%2B0xre1hVeAjYqOd9az3ZY%3D&reserved=0>
Engels:
https://www.astronomie.nl/nieuws/en/early-universe-bristled-with-starburst-galaxies-3232<https://eur04.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fwww.astronomie.nl%2Fnieuws%2Fen%2Fearly-universe-bristled-with-starburst-galaxies-3232&data=04%7C01%7Cd.redeker%40uva.nl%7Ca5a2610ca36742b8bd0208da1251f377%7Ca0f1cacd618c4403b94576fb3d6874e5%7C0%7C0%7C637842440490092904%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C3000&sdata=QUYBQf%2B5AoXA4Vqq1vz4wE2OWHzNWg7KQ64%2FQ%2FQskl0%3D&reserved=0>
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Marieke Baan en David Redeker | Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie
(NOVA) | NOVA Informatiecentrum | Science Park 904 | Postbus 94249 | 1090 GE
Amsterdam | vast: 020 525 7480 | Marieke mobiel: 0614 322 627 | David mobiel:
0644 588 969 | h.m.baan@xxxxxx | d.redeker@xxxxxx | www.astronomie.nl
Attachment:
Starburst-credit-P-Rinaldi-RUG-D-Aversa-NASA-kl.jpg
Description: Starburst-credit-P-Rinaldi-RUG-D-Aversa-NASA-kl.jpg
Attachment:
Babyboom-NASA-JPL-Caltech-Subaru-STScI-P- Capak-kl.jpg
Description: Babyboom-NASA-JPL-Caltech-Subaru-STScI-P- Capak-kl.jpg
