PERSBERICHT
* contactinfo en directe links naar tekst en beeld staan onderaan dit
persbericht *
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
13 oktober 2021
Astronomen zien schijf rond jonge super-Jupiter waar wellicht manen vormen
Een internationaal team van sterrenkundigen onder Leidse leiding heeft voor het
eerst een stofschijf in kaart gebracht rond een jonge super-Jupiter, een
hemellichaam op het grensgebied tussen een reuzenplaneet en bruine dwerg. Ze
keken met behulp van zogeheten directe waarnemingen bij mid-infrarode
golflengtes. Ze detecteerden emissie van de schijf en speculeren dat er
misschien manen zijn gevormd. De onderzoekers publiceren hun bevindingen
binnenkort in het vakblad The Astronomical Journal.
Sterrenkundigen vermoeden al langer dat jonge gasreuzen en bruine dwergen een
stofschijf om zich heen hebben draaien waarin manen kunnen ontstaan,
vergelijkbaar met de vorming van planeten in een schijf rond een jonge ster. Zo
is er bijvoorbeeld bewijs voor een gigantisch
ringsysteem<https://www.astronomie.nl/nieuws/gigantisch-ringenstelsel-rond-exoplaneet-j1407b-1046>
dat is ontdekt in de helderheidsvariaties van een ster toen de ringen er
voorlangs bewogen. Nu hebben onderzoekers voor het eerst de warmtestraling van
een schijf van gas en stof rond een zware super-Jupiter gedetailleerd bekeken.
500 lichtjaar van de aarde
Het gaat om de reuzenplaneet of bruine dwerg genaamd GQ Lupi
B<https://nl.wikipedia.org/wiki/GQ_Lupi>. Het object bevindt zich in het
zuidelijke sterrenbeeld Wolf (Lupus) op ongeveer 500 lichtjaar van de aarde. GQ
Lupi B is veel zwaarder dan Jupiter en heeft een baan die meer dan 20 keer
wijder rond de hoofdster ligt dan Jupiter rond onze zon.
De ontstaansgeschiedenis van dit soort objecten is een mysterie. Het is niet
duidelijk of GQ Lupi B via een planeetachtige of sterachtige route is gevormd.
GQ Lupi B werd in 2004 ontdekt toen er van de ster GQ Lupi een foto met hoog
contrast werd gemaakt. Sindsdien onderzoeken sterrenkundigen van over de hele
wereld de atmosfeer en baanbeweging van deze super-Jupiter.
Very Large Telescope
Voor het recente onderzoek gebruikten de astronomen de instrumenten
NACO<https://www.eso.org/public/teles-instr/paranal-observatory/vlt/vlt-instr/naco/?lang>
en MUSE<https://www.astronomie.nl/instrument/vlt-muse-4>. Die zijn gekoppeld
aan de Very Large Telescope<https://www.astronomie.nl/instrument/vlt-24> van de
Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili. Met infraroodcamera NACO zagen de
astronomen dat er infraroodstraling van de stofschijf afkomt. Daaruit leidden
ze af dat de schijf een stuk koeler is dan de hete atmosfeer van GQ Lupi B. De
onderzoekers denken dat de lage temperatuur duidt op een centrale leegte in de
schijf. Ze vermoeden dat daar wellicht het stof is weggeveegd doordat er manen
zijn gevormd. Maar het zou ook kunnen dat de schijf beïnvloed wordt door een
magneetveld van GQ Lupi B.
Met MUSE, een enorm stabiele spectrograaf die werkt in het visuele deel van het
spectrum, hebben de onderzoekers zogeheten H-alfastraling gemeten. Dat duidt
erop dat GQ Lupi B nog aan het groeien is dankzij de aanvoer van gas uit zijn
eigen schijf en mogelijk ook uit de schijf van de ster waar deze super-Jupiter
omheen beweegt.
In de toekomst hopen de onderzoekers de schijf van GQ Lupi B in meer detail te
bestuderen. "De James Webb-ruimtetelescoop die binnenkort gelanceerd wordt
biedt interessante mogelijkheden." zegt onderzoeksleider Tomas Stolker
(Universiteit Leiden). "Webb kan spectra nemen bij mid-infrarood golflengtes.
Dat is vanaf de aarde niet goed mogelijk. Op die manier zouden we veel meer
kunnen leren over de fysische en chemische processen in de schijf van GQ Lupi B
die wellicht de vorming van manen mogelijk maken."
Gasreus of bruine dwerg?
Met de ontdekking van nieuwe exoplaneten is het niet altijd duidelijk of het om
een planeet of bruine dwerg gaat. Dit is met name lastig te bepalen bij direct
waargenomen objecten zoals GQ Lupi B omdat hun massa's vaak onzeker zijn.
Vandaar dat onderzoekers vaak een slag om de arm houden en het in één adem
hebben over 'een reuzenplaneet of bruine dwerg'. En vandaar dat de B in GQ Lupi
B soms met een hoofdletter (want een bruine dwerg) en soms met een kleine
letter (want een planeet) wordt geschreven.
Wetenschappelijk artikel
Characterizing the protolunar disk of the accreting companion GQ Lupi B. Door:
Tomas Stolker, Sebastiaan Y. Haffert, Aurora Y. Kesseli, Rob G. van Holstein,
Yuhiko Aoyama, Jarle Brinchmann, Gabriele Cugno, Julien H. Girard,
Gabriel-Dominique Marleau, Michael R. Meyer, Julien Milli, Sascha P. Quanz,
Ignas A.G. Snellen & Kamen O. Todorov. Geaccepteerd voor publicatie in The
Astronomical Journal. Gratis preprint: https://arxiv.org/abs/2110.04307
EINDE PERSBERICHT
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Contact:
Tomas Stolker
Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden
stolker@xxxxxxxxxxxxxxxxxx<mailto:stolker@xxxxxxxxxxxxxxxxxx>
https://www.universiteitleiden.nl/medewerkers/tomas-stolker
Beeld:
Lage resolutie bijgevoegd, hoge resolutie via url's - beeld is te gebruiken bij
de berichtgeving over dit onderwerp, graag credit vermelden.
Oude artistieke weergave van GQ Lupi B (linksvoor) en de hoofdster GQ Lupi
(rechts). Ten tijde van deze tekening, in 2010, was de stofschijf rond GQ Lupi
B nog niet ontdekt. (c) Devon1980 [CC BY-SA 3.0 via Wikimedia]
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bd/GQ_Lupi_b.jpg
Opgemaakt persbericht:
Nederlands:
https://www.astronomie.nl/nieuws/astronomen-zien-schijf-rond-jonge-super-jupiter-waar-wellicht-manen-vormen-2984
Engels:
https://www.astronomie.nl/nieuws/en/astronomers-see-disk-around-young-super-jupiter-which-may-form-moons-2984
---------------------------------------------------------------------------------------------------
--
Marieke Baan en David Redeker | Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie
(NOVA) | NOVA Informatiecentrum | Science Park 904 | Postbus 94249 | 1090 GE
Amsterdam | vast: 020 525 7480 | Marieke mobiel: 0614 322 627 | David mobiel:
0644 588 969 | h.m.baan@xxxxxx | d.redeker@xxxxxx | www.astronomie.nl
Attachment:
GQ_Lupi_b-credit-Devon1980-CC-BY-SA-30-via-Wikimedia.jpg
Description: GQ_Lupi_b-credit-Devon1980-CC-BY-SA-30-via-Wikimedia.jpg
