P E R S B E R I C H T
Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
12 augustus 2020
ALMA ziet verste dubbelganger van de Melkweg
Astronomen hebben een extreem ver en dus zeer jong sterrenstelsel ontdekt dat
verrassend veel op onze Melkweg lijkt. Het stelsel is zo ver weg dat zijn licht
er meer dan 12 miljard jaar over heeft gedaan om ons te bereiken: we zien het
zoals het was toen het heelal nog maar 1,4 miljard jaar oud was. Het resultaat,
waaraan ook de astronomen Filippo Fraternali (Rijksuniversiteit Groningen) en
John McKean (RuG/ASTRON) meewerkten, wordt donderdag in Nature gepubliceerd.
Het sterrenstelsel, dat is vervormd tot een ring van licht aan de hemel, is ook
verrassend ordelijk, wat in strijd is met de theorie dat alle sterrenstelsels
in het vroege heelal turbulent en instabiel waren. Deze onverwachte ontdekking
stelt het begrip van de manier waarop sterrenstelsels ontstaan op de proef en
levert nieuwe inzichten op over het verleden van het heelal.
Het team maakte gebruik van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array
(ALMA), waar de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) partner in is.
Onderzoeksleider Francesca Rizzo, promovendus van het Max-Planck-Institut für
Astrophysik in Duitsland, spreekt van een ‘doorbraak’ op het terrein van de
stelselvorming: “Het resultaat laat zien dat de structuren die we in nabije
spiraalstelsels en in onze eigen Melkweg waarnemen 12 miljard jaar geleden al
op hun plek zaten,”
Hoewel het onderzochte sterrenstelsel, SPT0418-47, geen spiraalarmen lijkt te
hebben, heeft het minstens twee kenmerken die karakteristiek zijn voor onze
Melkweg: een roterende schijf en een centrale verdikking of 'bulge' – een grote
groep sterren die zich rond het centrum van het stelsel hebben verzameld. Het
is voor het eerst dat zo’n bulge zo vroeg in de geschiedenis van het heelal is
waargenomen. Het maakt SPT0418-47 tot de verste dubbelganger van de Melkweg.
“De grote verrassing was dat dit stelsel, anders dan op grond van
modelberekeningen en eerdere, minder nauwkeurige waarnemingen was verwacht,
nogal veel op nabije sterrenstelsels lijkt,” zegt coauteur Filippo Fraternali
van het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. De jonge
sterrenstelsels in het vroege heelal waren nog niet volgroeid. Daarom
verwachtten astronomen dat ze chaotisch zouden zijn en niet de onmiskenbare
structuren zouden vertonen die kenmerkend zijn voor volwassen stelsels zoals de
Melkweg.
Omdat deze sterrenstelsels zo ver weg zijn, zijn gedetailleerde waarnemingen
bijna onmogelijk: de stelsels vertonen zich normaal gesproken als kleine,
zwakke vlekjes. Het team kon dit obstakel overwinnen door gebruik te maken van
een nabij sterrenstelsel dat als een krachtig vergrootglas fungeert – een
verschijnsel dat het zwaartekrachtlenseffect wordt genoemd. Met hulp van dit
lensstelsel kon ALMA ongekend gedetailleerd in het verre verleden kijken. Bij
dit effect wordt het licht van het verre stelsel vervormd en afgebogen door de
zwaartekrachtsaantrekking van het lensstelsel. Daardoor ziet het verre stelsel
er veel groter uit en lijkt het misvormd.
In dit geval vertoont het verre stelsel zich als een bijna volmaakte ring van
licht rond het lensstelsel. Dat komt doordat de twee stelsels bijna precies op
één lijn staan. Met behulp van een nieuw computermodel heeft het onderzoeksteam
aan de hand van de ALMA-data de werkelijke vorm van het verre stelsel en de
beweging van het daarin aanwezige gas kunnen reconstrueren. Rizzo: “Toen ik het
gereconstrueerde beeld van SPT0418-47 voor het eerst zag, geloofde ik mijn ogen
niet: er was een schatkist opengegaan.”
De astronomen benadrukken echter dat hoewel SPT0418-47 een schijf heeft, en
andere eigenschappen die vergelijkbaar zijn met die van de spiraalstelsels die
we nu zien, het zich uiteindelijk tot een andersoortig stelsel zal ontwikkelen.
Naar verwachting zal het tot de klasse van de elliptische stelsels gaan behoren
– een ander type sterrenstelsel dat, naast de spiraalstelsels, het huidige
heelal bevolkt.
Toekomstig onderzoek, met onder meer ESO’s Extremely Large Telescope, zal
moeten uitwijzen hoe karakteristiek deze baby-schijfstelsels nu precies zijn en
of ze van nature inderdaad minder chaotisch zijn dan verwacht.
E I N D E P E R S B E R I C H T
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Contact:
Filippo Fraternali, Rijksuniversiteit Groningen
E-mail: fraternali@xxxxxxxxxxxx<mailto:fraternali@xxxxxxxxxxxx>
John McKean, Rijksuniversiteit Groningen/ASTRON
E-mail: mckean@xxxxxxxxxxxx<mailto:mckean@xxxxxxxxxxxx>
Wetenschappelijke artikel, foto’s en video’s:
https://www.eso.org/public/netherlands/news/eso2013/?nolang
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Met vriendelijke groet,
Marieke Baan
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
NOVA Informatie Centrum
Science Park 904
1098 XH Amsterdam
T: 020-5257480
M: 0614322627
www.astronomie.nl<http://www.astronomie.nl>
@mariekebaan
_______________________________________________
NOVA-perslijst2 mailing list
NOVA-perslijst2@xxxxxxxxxxx
https://list.uva.nl/mailman/listinfo/nova-perslijst2
