5 juli 2016
Vlinder heeft ieder seizoen een ander patroon
Een tropisch vlindertje past zich aan aan zijn omgeving en creëert zo betere
overlevingskansen. Dit wordt veroorzaakt door hormoonsignalen, die informatie
over de temperatuur doorgeven aan weefsels van de vlinder. Bioloog Ana Rita
Mateus laat zien hoe een complex samenspel van omgeving, fysiologie en genetica
de ontwikkeling van jonge vlindertjes stuurt. Promotie op 5 juli.
Warm of koud
Is het warm of koud weer als de larven van Bicyclus anynana zich ontwikkelen
tot vlinder? Dat blijkt voor deze soort nogal wat uit te maken. De vlinder
leeft op de savanne, waar grote verschillen bestaan tussen het natte en het
droge seizoen. Vlinders die leven in het natte seizoen hebben over het algemeen
grote oogvlekken op hun vleugels, vlinders in het droge seizoen hebben veel
kleinere vlekken. Deze vleugelpatronen corresponderen met strategieën om te
voorkomen dat de vlinders worden opgegeten door vijanden die op dat moment
aanwezig zijn. En er zijn meer verschillen. Zo zijn droogseizoenvlinders beter
bestand tegen droogte, investeren volwassen exemplaren meer in lichaamsreserves
en planten ze zich later voort.
Schommelingen opvangen
Bicyclus anynana wordt steeds vaker gebruikt als model om het fenomeen
fenotypische plasticiteit te bestuderen, legt promovendus Ana Rita Mateus uit.
Dit houdt in dat signalen uit de omgeving de ontwikkeling zo beïnvloeden dat
dieren of planten compleet verschillende eigenschappen hebben, ook al zijn ze
genetisch hetzelfde. Door fenotypische plasticiteit kunnen ze schommelingen in
hun omgeving opvangen.
Temperatuur waarnemen
Wetenschappers weten al wat de verschillende vormen van Bicyclus anynana de
vlinder voor voordelen opleveren. Ook zijn ze bezig uit te zoeken welke
onderliggende, fysiologische processen hierbij van belang zijn. Maar hoe de
dieren temperatuur waarnemen en vaststellen, en hoe dat hun ontwikkeling
beïnvloedt, is een groot raadsel.
Hormoon
Dat onderzocht Mateus tijdens experimenten in het lab. Bijvoorbeeld door
vlinderlarven te laten opgroeien bij verschillende temperaturen. Het lukte haar
de verschillende seizoenstypes te manipuleren door het hormoon ecdyson te
injecteren op verschillende tijdstippen van de ontwikkeling, voorafgaand aan
volwassenheid. Mateus ontdekte dat niet alle weefsels van de vlinder op precies
dezelfde manier reageren op omgevingstemperatuur. Haar onderzoek laat zien dat
verschillende eigenschappen in hetzelfde dier verschillende gevoeligheden
hebben voor signalen van buitenaf, én voor interne, hormonale signalen. Dat
onderstreept hoe complex het samenspel tussen omgeving en fysiologie is bij het
vormen van de verschillende lichaamsdelen.
Nieuw kleurtype
Ook bestudeerde ze welk effect verschillen in genetische aanleg hebben op hoe
vlinders reageren op temperatuurverschillen en hoe dit de grootte van de
oogvlekken beïnvloedt. Vlinders met genvarianten die de oogvlekgrootte en
-kleur beïnvloeden, blijken het gevoeligst te reageren op temperatuurvariatie.
Ook ontdekte ze dat er bij lage temperaturen drie groepen pigment de kleur van
de vleugels bepalen, en bij hoge temperaturen vier groepen. Bij extreme
omstandigheden kunnen de vlinders zelfs een tot nog toe niet geobserveerde
kleur aannemen, voorspelt Mateus. 'Deze studie onderstreept hoe complex de
interactie tussen genen en omgeving is, en hoe belangrijk die is voor de
evolutie van genotypische plasticiteit.'
Foto's zijn te vinden op onze website:
Bicyclus anynana op banaan
[https://www.leidenuniv.nl/nieuws/persberichten/foto/bicyclus-anynana-op-banaan.jpg]
Bicyclus anynana warm en koud
[https://www.leidenuniv.nl/nieuws/persberichten/foto/bicyclus-anynana-warm-en-koud.jpg]
Bicyclus anynana vleugels droog en nat
[https://www.leidenuniv.nl/nieuws/persberichten/foto/bicyclus-anynana-vleugels-droog-en-nat.png]
Noot voor de pers, niet voor publicatie
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:
- Ana Rita Mateus: [rita.axtrela@xxxxxxxxx] / 0035-1969373258
Ana Rita Mateus is bereikbaar voor interviews, behalve op dinsdag 5 juli in
verband met de verdediging van haar proefschrift.
- Inès van Arkel, Adviseur wetenschapscommunicatie:
[i.van.arkel@xxxxxxxxxxxxxxxx] / 071-5273282
Over de Universiteit Leiden
De Universiteit Leiden is een internationaal georiënteerde
onderzoeksuniversiteit. De universiteit biedt hoogwaardig onderzoek en
academisch onderwijs in het alfa- gamma- en bètadomein. De Universiteit Leiden
[http://www.leidenuniv.nl] heeft 5.500 mensen in dienst en leidt 25.800 ;
studenten op.
Volg ons
Aanmelden voor de nieuwsbrief
[http://www.nieuwsbrief.leidenuniv.nl/contact/adres.html]
Afmelden voor persberichten van de Universiteit Leiden
http://persberichten.cmail19.com/t/d-u-ilfgd-jlkyurili-o/
Meer nieuws- en persberichten vindt u op onze nieuwspagina
[http://www.nieuws.leidenuniv.nl/].
