Persbericht
Rijksuniversiteit
Groningen
/ nummer 18 / 18
februari 2012
Gezondheidsrisico leefgebied bepaalt evolutie
immuunsysteem
Evolutie treedt
altijd en overal op. Zelfs vlak voor onze neus. Een
methode om meer gedetailleerd te gaan begrijpen hoe
evolutie 'werkt' – dus verscheidenheid veroorzaakt in
het leven op aarde – is dieronderzoek naar de
verschillen tussen nauwverwante (onder)soorten die
zich in sterk uiteenlopende leefgebieden hebben
gevestigd.
Irene Tieleman is
zo'n evolutieonderzoeker.
Zij is adjunct-hoogleraar dierecologie bij het Center
for Ecological
and Evolutionary
Studies (CEES) van de Rijksuniversiteit Groningen en
de promotor van Maaike Versteegh en Nicholas Horrocks. Beiden promoveren op
24 februari 2012 aan de RUG, respectievelijk op
onderzoek naar de roodborsttapuit en een aantal
leeuweriksoorten.
Irene
Tieleman richt zich met haar groep op de relatie bij
vogels tussen hun fysiologische eigenschappen (zoals
energieverbruik, afweersysteem en stresshormonen), hun
gedrag en levensloopeigenschappen (legselgrootte en
levensduur) en de interactie
van deze factoren met de omgeving (zoals het risico op
ziekte in bepaalde gebieden). Veldonderzoek vindt plaats
in zowel Arctische als gematigde gebieden, als in de
tropen en de woestijn. Tieleman verwierf vele fondsen
voor haar onderzoek en is Rosalind Franklin
Fellow aan de RUG.
Roodborsttapuit
Maaike Versteegh heeft onderzocht
hoe de fysiologische eigenschappen zich verhouden tot
elkaar en tot de levensloopeigenschappen. Wat is de
invloed van genen en omgeving op deze eigenschappen?
vroeg zij zich af.
Zij bestudeerde hiertoe vier
ondersoorten van de roodborsttapuit, een klein
zangvogeltje. De ondersoorten komen oorspronkelijk uit
streken met een tropisch, gematigd dan wel landklimaat.
De streken verschillen in een groot aantal
omgevingsfactoren, waaronder seizoensvariatie,
die in streken met een landklimaat immers veel extremer
is dan in tropische gebieden. De onderzochte
roodborsttapuiten hebben hun hele leven in gevangenschap
doorgebracht, waardoor aannemelijk is dat de gemeten
onderlinge verschillen genetisch bepaald zijn.
Theorie niet ondersteund
Op deze manier kon Versteegh de
theorie ontkrachten die stelt dat verbindingen tussen
bepaalde fysiologische eigenschappen de evolutie van
levensloopeigenschappen hebben beperkt. Zij vermoedt nu
dat factoren in de omgeving, zoals voedsel of
ziektekiemen, van grotere invloed zijn op de evolutie
van fysiologie en levensloopeigenschappen.
Zo heeft Versteegh een jaar lang
gekeken hoe energieverbruik en afweersysteem variëren
met de seizoenen. De jaarpatronen van de ondersoorten
bleken sterk van elkaar te verschillen. Zowel de seizoensvariatie in
energiegebruik als in afweersysteem heeft dus een
genetische basis en beide zijn geëvolueerd onder invloed
van de seizoensvariatie in
hun onderling verschillende leefgebieden.
Immuunsysteem en evolutie
Nicholas Horrocks
concludeert uit zijn onderzoek dat de kwaliteit van het
immuunsysteem grotendeels evolutionair wordt bepaald.
Hij constateerde dat vogels afkomstig uit gebieden met
een hoger risico op ziektes (gematigde en tropische
omgevingen), een sterker immuunsysteem hebben dan vogels
uit de leefgebieden met een lager ziekterisico
(woestijn).
Hij onderzocht hiertoe de grote
variatie in immunologische functie die wordt waargenomen
binnen en tussen soorten. Op die manier hoopte hij te
begrijpen hoe verschillen in immuniteit zich ontwikkelen
en hoe de variatie in het immuunsysteem zich verhoudt
tot andere fysiologische eigenschappen van de dieren en
hun omgevingen.
Leeuweriken
Horrocks
bestudeerde een aantal soorten leeuweriken, een familie
van zangvogels waarvan verschillende soorten leven in de
woestijn (Saoedi-Arabië), in tropische (Kenia) en in
gematigde (Nederland) omgevingen. De leeuweriken
vertonen verschillende combinaties van eigenschappen,
zoals het aantal eieren dat ze leggen en hoe vaak ze elk
jaar broeden (bekend als ‘levensloop’), die van invloed
zouden kunnen zijn op de hoeveelheid energie die ze
kunnen investeren in een sterke immunologische
verdediging. Deze vogels leven echter ook in omgevingen
die verschillen in ziekterisico voor de vogels, wat
eveneens zou kunnen bepalen hoe sterk hun immuunsysteem
moet zijn voor een adequate bescherming tegen infecties.
Nieuwe techniek
Onder meer door nieuwe technieken
te ontwikkelen voor de beoordeling van het ziekterisico
heeft Horrocks ontdekt dat
het ziekterisico voor vogels van grotere invloed is op
de sterkte van hun immuunsysteem dan hun levensloop. Dit is in tegenspraak met
sommige eerdere studies, die leken aan te tonen dat een
druk gezinsleven (veel en/of grote legsels) ten koste
gaat van het immuunsysteem van de verzorgende ouders.
Nadere informatie
Maaike Versteegh (Groningen, 1976)
studeerde biologie aan de RUG. Haar proefschrift is getiteld Physiology in a
life history perspective: Stonechats’ adaptations to
different environment.
Nicholas Horrocks
(Londen, 1979) studeerde biologie aan de universiteit
van Oxford, VK. Zijn proefschrift heet The role of
disease risk and life history in the immune function
of larks in different environments.
De
onderzoeken werd gefinancierd met een Veni-subsidie van NWO toegekend
aan hun promotor prof.dr.
B. Irene Tieleman, die inmiddels
ook beschikt over een Vidi-subsidie.
Beiden promoveren op 24 februari 2012 tot doctor in de
wiskunde en natuurwetenschappen aan de Rijksuniversiteit
Groningen.
Noot voor de pers
-
Meer informatie: prof.dr.
B. Irene Tieleman, b.i.tieleman@xxxxxx, tel. 050-363
8096/2040; 06-15 000 987
Redactie
Afdeling Communicatie / Postbus 72,
9700 AB Groningen / 050-363 44 44 / communicatie@xxxxxx
/ www.rug.nl
Afmelden Persberichten
E-mail: communicatie@xxxxxx
Rijksuniversiteit
Groningen
De Rijksuniversiteit
Groningen is een mondiaal georiënteerde research universiteit, geworteld
in Groningen, City of Talent.
Bevindt zich op invloedrijke
ranglijsten rond de top-100. Is geliefd bij studenten (27.000) en
medewerkers (5500) uit binnen- en buitenland. Zij worden
uitgedaagd het beste uit zichzelf te halen; talent
krijgt de ruimte, kwaliteit staat centraal. De
universiteit werkt actief samen met maatschappelijke
partners en profileert zich op de thema’s Healthy Ageing,
Energy en Sustainable
Society.
|