Dit persbericht staat ook op astronomie.nl:
https://www.astronomie.nl/nieuws/jong-sterrenstelsel-met-volwassen-kenmerken-tart-theorie-over-vorming-van-stelsels-2671
P E R S B E R I C H T
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
11 februari 2021, 20.00 uur Nederlandse tijd
*Jong sterrenstelsel met volwassen kenmerken tart theorie over vorming van
stelsels*
*Een internationaal team van wetenschappers met daarin onder andere Filippo
Fraternali van de Rijksuniversiteit Groningen heeft een ver, jong
sterrenstelsel ontdekt dat er veel ouder uitziet dan zijn leeftijd. Het is
in korte tijd het tweede jonge stelsel dat de theorie over de vorming van
sterrenstelsels tart. De onderzoekers publiceren hun bevindingen vrijdag in
het vakblad Science.*
De astronomen maakten met de gekoppelde schotelantennes van de Atacama
Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) een van de scherpste, directe
beelden ooit van een jong, ver sterrenstelsel.
Het jonge, verre sterrenstelsel heeft de naam ALESS 073.1 en lijkt alle
kenmerken te vertonen van veel volwassener sterrenstelsels. De onderzoekers
zagen bijvoorbeeld een centrale verdikking (bulge), een regelmatig
draaiende schijf en mogelijk spiraalarmen. Hoofdauteur Federico Lelli
(Cardiff University, Verenigd Koninkrijk). "Dit sterrenstelsel ziet eruit
als een volwassene, terwijl het nog maar een klein kind moet zijn."
Het stelsel staat op een afstand van z=5. Dat is ongeveer gelijk aan 12,5
miljard lichtjaar, maar bij zulke verre stelsels werken de onderzoekers
niet meer in lichtjaren, omdat de vervorming van de ruimte meespeelt. Z=5
betekent dat de astronomen het stelsel zien zoals het 1,2 miljard jaar na
de oerknal was. Het sterrenstelsel is dus zeker jonger dan 1,2 miljard jaar.
Medeauteur Filippo Fraternali (Rijksuniversiteit Groningen) ontdekte in
augustus ook al een ver sterrenstel dat veel volwassener is dan zijn
leeftijd doet vermoeden. "Het stelsel dat we nu hebben ontdekt, is nog eens
200 miljoen jaar jonger en bevat nog meer volwassen elementen dan die van
augustus. Het wordt steeds duidelijker dat ons begrip van de vorming van
sterrenstelsels op de schop moet, want de huidige modellen voorspellen dat
deze jonge stelsels heel chaotisch zouden moeten zijn, maar onze
waarnemingen tonen een rustig en regelmatig 'volwassen' stelsel."
*Over ALMA*
ALMA bestaat uit 66 schotelantennes verspreid over afstanden tot 16
kilometer op de Chajnantor-hoogvlakte in de Chileense Andes. Het is een
samenwerkingsverband van Europa, de Verenigde Staten, Canada, Japan,
Taiwan, Zuid-Korea en Chili. Nederland heeft voor de telescopen drie
soorten ontvangers gebouwd: Band 5, Band 9 en Band 2 (in ontwikkeling). De
beeldscherpte van ALMA is tot tienmaal zo groot als die van de
Hubble-ruimtetelescoop.
*Wetenschappelijk artikel*
A massive stellar bulge in a regularly rotating galaxy 1.2 billion years
after the Big Bang. By: Federico Lelli, Enrico M. Di Teodoro, Filippo
Fraternali, Allison W.S. Man, Zhi-Yu Zhang, Carlos De Breuck, Timothy A.
Davis, Roberto Maiolino. Science, 12 februari 2021.
Origineel: https://science.sciencemag.org/cgi/doi/10.1126/science.abc1893
(het kan even duren voor het origineel beschikbaar is)
Preprint: https://www.astronomie.nl/upload/files/2021/Lelli2021-science.pdf
E I N D E P E R S B E R I C H T
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Contact:
Filippo Fraternali
Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen
fraternali@xxxxxxxxxxxx
www.filippofraternali.com
Beeld (kleine versies bijgevoegd, hoge resoluties via links):
A. Het jonge sterrenstelsel ALESS 073.1 met volwassen kenmerken. Blauw is
gas, paars is stof. (c) ALMA/Lelli et. al
https://www.astronomie.nl/upload/images/2021/02/ALESS073.1-gas-en-stof-credit-ALMA-Lelli-et-al.jpg
B. De beweging van gas in het jonge sterrenstelsel ALESS 073.1. Blauw is
gas dat naar ons toe beweegt. Rood is gas dat van ons af beweegt. Er lijkt
dus sprake van een draaiende schijf. (c) ALMA/Lelli et. al
https://www.astronomie.nl/upload/images/2021/02/ALESS073.1-beweging-credit-ALMA-Lelli-et-al.jpg
C. Afbeelding A en B samengevoegd. Links het jonge sterrenstelsel ALESS
073.1 waarbij blauw gas is en paars stof. Rechts de beweging van gas. Blauw
is gas dat naar ons toe beweegt. Rood is gas dat van ons af beweegt. Er
lijkt dus sprake van een draaiende schijf. (c) ALMA/Lelli et. al
https://www.astronomie.nl/upload/images/2021/02/ALESS073.1-gas-en-stof-en-beweging-credit-ALMA-Lelli-et-al.jpg
D. De ALMA-schotelantennes. (c) ALMA/W. Garnier
https://www.astronomie.nl/upload/images/Telescopen/ALMA%20antennes%20credit%20ALMA%20W%20Garnier.jpg
---------------------------------------------------------------------------------------------------
--
Marieke Baan en David Redeker | Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie
(NOVA) | NOVA Informatiecentrum | Science Park 904 | Postbus 94249 | 1090
GE Amsterdam | vast: 020 525 7480 | Marieke mobiel: 0614 322 627 | David
mobiel: 0644 588 969 | h.m.baan@xxxxxx | d.redeker@xxxxxx |
www.astronomie.nl
Attachment:
kl-ALMA antennes credit ALMA W Garnier.jpg
Description: JPEG image
Attachment:
kl-ALESS073.1-gas-en-stof-credit-ALMA-Lelli-et-al.jpg
Description: JPEG image
Attachment:
kl-ALESS073.1-gas-en-stof-en-beweging-credit-ALMA-Lelli-et-al.jpg
Description: JPEG image
Attachment:
kl-ALESS073.1-beweging-credit-ALMA-Lelli-et-al.jpg
Description: JPEG image
