P E R S B E R I C H T
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
9 juli 2015
*Astronomen maken onzichtbare donkere materie zichtbaar *
*Een internationaal team van astronomen, met daarbij flink wat Nederlandse
inbreng, heeft een serie artikelen online gezet met de eerste resultaten
van een grote zoektocht naar donkere materie. Nooit eerder brachten
onderzoekers zo nauwkeurig de eigenschappen van groepen van sterrenstelsels
en de bijbehorende donkere materie in kaart. De resultaten verschijnen de
komende tijd in diverse vaktijdschriften. *Het internationale
onderzoeksproject staat bekend onder de naam Kilo-Degree Survey
<http://kids.strw.leidenuniv.nl/>. De astronomen gebruiken de VLT Survey
Telescope <http://www.eso.org/public/teles-instr/surveytelescopes/vst/> van
de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in het Chileense Paranal. De
bijbehorende panoramische camera, OmegaCAM, is ontwikkeld onder Nederlandse
leiding. Hij is speciaal gemaakt om grote delen van de hemel scherp te
fotograferen en zo donkere materie in kaart te brengen.
Donkere materie is materie die er volgens de berekeningen van kosmologen
wel moet zijn, maar die we niet kunnen zien. De sterrenkundigen hebben nu
een truc uitgehaald om die donkere materie toch te laten zien. Ze keken hoe
het licht van de verre stelsels afbuigt terwijl het op weg naar de aarde
langs grote wolken donkere materie reist. Zo konden ze de donkere materie
via een omweg toch in beeld brengen.
De meeste sterrenstelsels, ook onze eigen Melkweg, leven in groepen. Ze
clusteren als gevolg van de zwaartekracht. De wetenschappers denken dat
donkere materie hierbij een belangrijke rol speelt.
Uit de eerste waarnemingen van de Kilo-Degree Survey blijkt dat de
onderzochte sterrenstelsels dertig keer meer donkere materie bevatten dan
zichtbare materie. Massimo Viola
<http://www.strw.leidenuniv.nl/people/touchscreen2/persinline.php?id=1364>
(Universiteit Leiden) is hoofdauteur van een van de eerste publicaties:
'Verder blijkt dat het helderste sterrenstelsel zich bijna altijd in het
midden van een klomp met donkere materie bevindt. Dat is in lijn met de
theorie die voorspelde dat sterrenstelsels naar elkaar trekken en dat ze
samenklonteren in het centrum, maar het was nog nooit zo duidelijk
waargenomen.'
Het internationale team van onderzoekers analyseerde de beelden van meer
dan twee miljoen sterrenstelsels die op afstanden tot zo'n 5,5 miljard
lichtjaar van de aarde staan. De eerste resultaten die nu gepubliceerd
worden zijn nog maar het begin. Ze komen van de eerste 7% van wat er totaal
in kaart gebracht gaat worden.
Het onderzoek vormt een opmaat naar meer fundamentele metingen over de
verdeling van donkere materie in het heelal en naar de rol van de nog
mysterieuzere donkere energie.
Koen Kuijken <http://home.strw.leidenuniv.nl/~kuijken/> (Universiteit
Leiden) werkte meer dan tien jaar naar deze eerste resultaten toe. Van het
bouwen van de camera via het plannen van de waarnemingen tot het op touw
zetten van de dataverwerking: 'De techniek die we gebruiken, zwakke
gravitatielenswerking, is een subtiel effect. Je kunt het alleen goed meten
door grote maar ook scherpe beelden van de hemel te maken. Daar is de VLT
Survey Telescope voor gemaakt.'
Gijs Verdoes Kleijn <http://www.astro.rug.nl/~verdoes> (Rijksuniversiteit
Groningen) en team zijn ook bij de Kilo-Degree Survey betrokken. In
samenwerking met de VIKING survey en de Target Big Data infrastructuur
zoeken zij naar quasars, bijzondere objecten die extreem veel licht
uitzenden. 'Met VIKING is reeds de op een na verste quasar ooit
gedetecteerd en de gezamenlijke surveys hebben een aantal zeer zwakke
quasars gevonden. Juist door die zwakkere quasars leren we hoe de eerste
superzware zwarte gaten ontstonden en hoe de symbiose met hun
'gastheersterrenstelsel' vorm kreeg. Eerst zagen we alleen uitzonderlijke
verschijnselen, nu vinden we de meer typische zwarte gaten in de eerste
miljard jaar van ons heelal.'
E I N D E P E R S B E R I C H T
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Artikelen:
De eerste serie artikelen die online komen rond de Kilo-Degree Survey:
· Viola et al. <http://arxiv.org/abs/1507.00735>, Dark matter halo
properties of GAMA galaxy groups from 100 square degrees of KiDS weak
lensing data, MNRAS, accepted June 26.
· Kuijken et al. <http://arxiv.org/abs/1507.00738>, Gravitational
lensing analysis of the Kilo Degree Survey, MNRAS, submitted June 17.
· Venemans et al. <http://arxiv.org/abs/1507.00726>, First
discoveries of z~6 quasars with the Kilo Degree Survey and VISTA Kilo
Degree Infrared Galaxy Survey, MNRAS, submitted June 30.
· Sifón et al. <http://arxiv.org/abs/1507.00737>, KiDS+GAMA: the
masses of satellites in galaxy groups from weak gravitational lensing,
MNRAS, submitted July 2.
· de Jong et al. <http://arxiv.org/abs/1507.00742>, The first and
second data releases of the Kilo-Degree Survey, A&A, submitted May 21.
· Cavuoti et al. <http://arxiv.org/abs/1507.00754>, Machine Learning
based photometric redshifts for the KiDS galaxies, MNRAS, accepted July 3.
· Tortora et al. <http://arxiv.org/abs/1507.00731>, Towards a census
of super-compact massive galaxies in the Kilo Degree Survey, A&A submitted
July 2.
Meer links en artikelen staan op: http://kids.strw.leidenuniv.nl/papers.php
Contact:
Massimo Viola, Leidse Sterrewacht, Universiteit Leiden
E-mail: viola@xxxxxxxxxxxxxxxxxx
Telefoon: 071 527 8442
Mobiel: 0623 410 672
Koen Kuijken, Leidse Sterrewacht, Universiteit Leiden
E-mail: kuijken@xxxxxxxxxxxxxxxxxx
Telefoon: 071 527 5848
Mobiel: 0628 956 539
Persoonlijke website: http://home.strw.leidenuniv.nl/~kuijken/
Gijs Verdoes Kleijn, Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen
E-mail: verdoes@xxxxxxxxxxxx
Telefoon: 050 3638326
Mobiel: 0654 658 050
Persoonlijke website: www.astro.rug.nl/~verdoes
Beeld:
Links een stuk sterrenhemel met daarin een groep van sterrenstelsels.
Rechts hetzelfde stuk, maar dan met de onzichtbare donkere materie
zichtbaar gemaakt als een roze wolk. Credit: Tudorica for the Kilo-Degree
Survey Collaboration.
Het beeld is ook als animated gif toegevoegd.
Opgemaakt persbericht staat op:
http://www.astronomie.nl/#!/actueel/nieuws/_detail/gli/astronomen-maken-onzichtbare-donkere-materie-zicht/
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Met vriendelijke groet,
David Redeker en Marieke Baan
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
NOVA Informatie Centrum
Science Park 904
1098 XH Amsterdam
vast: 020 - 525 7480
David mobiel: 06 - 44 588 969
d.redeker@xxxxxx
www.astronomie.nl
Attachment:
AnimatedGif_met_en_zonder_donkere_materie.gif
Description: GIF image
Attachment:
Met_en_zonder_donkere_materie.jpg
Description: JPEG image
