[PWC-MEDIA] [NOVA-perslijst2] ALMA ontdekt stoffabriek in supernova

Marieke Baan <h.m.baan@xxxxxx> · Mon, 6 Jan 2014 10:17:33 -0500

P E R S B E R I C H T

Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
ALMA ontdekt stoffabriek in supernova

Frappante nieuwe waarnemingen met de Atacama Large Millimeter/submillimeter 
Array (ALMA) telescoop laten voor het eerst zien dat het restant van een 
recente supernova boordevol pas gevormd stof zit. Als genoeg van dit stof de 
hachelijke oversteek naar de interstellaire ruimte weet te maken, kan dit 
verklaren waarom veel sterrenstelsels zo’n stoffig, duister uiterlijk hebben.

Sterrenstelsels kunnen opmerkelijk stofrijke oorden zijn. Vermoed wordt dat 
veel van dat stof afkomstig is van supernova-explosies, vooral in de begintijd 
van het heelal. Maar tot nu toe was er weinig direct bewijs dat supernova’s 
veel stof produceren. Waarnemingen met de ALMA-telescoop hebben daar nu 
verandering in gebracht.

‘We hebben een opmerkelijk grote stofconcentratie ontdekt in het centrale deel 
van het materiaal dat door een relatief jonge en nabije supernova is 
uitgestoten,’ zegt Remy Indebetouw, astronoom bij het National Radio Astronomy 
Observatory (NRAO) en de universiteit van Virginia, beide in Charlottesville 
(VS). ‘Dit is de eerste keer dat we hebben kunnen vaststellen waar het stof is 
gevormd, wat belangrijk is voor het begrijpen van de evolutie van 
sterrenstelsels.’

Een internationaal team van astronomen heeft ALMA gebruikt om de gloeiende 
restanten van de supernova 1987A te onderzoeken. Deze bevinden zich in de Grote 
Magelhaense Wolk, een klein sterrenstelsel op 160.000 lichtjaar van de aarde. 
SN 1987A is de meest nabije supernova-explosie sinds Johannes Kepler in 1604 
een supernova binnen onze eigen Melkweg waarnam.

Astronomen hadden voorspeld dat in het gas dat na de explosie afkoelt grote 
hoeveelheden stof zouden ontstaan, doordat er in de koude centrale gebieden van 
het restant verbindingen ontstaan van atomen van zuurstof, koolstof en 
silicium. Maar bij eerdere waarnemingen van SN 1987A, die tijdens de eerste 
vijfhonderd dagen na de explosie met infraroodtelescoop zijn gedaan, werden 
slechts kleine hoeveelheden warm stof gedetecteerd.

Dankzij ALMA’s ongekende beeldscherpte en gevoeligheid heeft het onderzoeksteam 
nu de veel grotere hoeveelheid koel stof kunnen vastleggen die helder straalt 
op millimeter- en submillimetergolflengten. De astronomen schatten dat het 
restant van de supernova nu ongeveer een kwart zonsmassa aan pas gevormd stof 
bevat. Ze hebben ook ontdekt dat er aanzienlijke hoeveelheden koolstofmonoxide 
en siliciummonoxide zijn gevormd.

‘SN 1987A is bijzonder omdat hij zich nog niet heeft vermengd met zijn 
omgeving: wat we daar tegenkomen is dus ter plekke gemaakt,’ zegt Indebetouw. 
‘De nieuwe ALMA-resultaten, die de eerste zijn in hun soort, tonen een 
supernovarestant tjokvol materiaal dat een paar decennia geleden nog niet 
bestond.’

Maar supernova’s produceren niet alleen stofdeeltjes, ze vernietigen deze ook.

Terwijl de schokgolf van de supernova-explosie in alle richtingen uitdijde, 
veroorzaakte deze de helder oplichtende ringen van materiaal, zoals die op 
eerdere beelden van de Hubble-ruimtetelescoop van NASA en ESA te zien zijn. 
Nadat de schokgolf op dit omhulsel van gas, dat de oorspronkelijke ster kort 
voor zijn explosieve einde heeft uitgestoten, was gestuit, werd een deel van de 
krachtige explosie teruggekaatst naar het centrum van het restant. ‘Op een 
gegeven ogenblik zal de teruggekaatste schokgolf tegen deze golvende massa’s 
pas gevormd stof beuken,’ zegt Indebetouw. ‘Waarschijnlijk zal dan een deel van 
het stof afgebroken worden. Maar hoeveel precies laat zich moeilijk voorspellen 
– misschien slechts een beetje, misschien de helft of twee derde.’ Als een 
flink deel ervan overblijft en de interstellaire ruimte weet te bereiken, kan 
dit de verklaring zijn voor de overvloedige hoeveelheden stof die astronomen in 
het vroege heelal waarnemen.

‘Heel jonge sterrenstelsels zijn enorm stofrijk en dit stof speelt een 
belangrijke rol bij hun evolutie,’ zegt Mikaki Matsuura van University College 
London (VK). ‘We weten dat stof onder de huidige omstandigheden op 
verschillende manieren kan ontstaan, maar in het jonge heelal moet het 
grotendeels van supernova’s afkomstig zijn geweest. En nu hebben we eindelijk 
direct bewijs dat die theorie ondersteunt.’

E I N D E  P E R S B E R I C H T
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie en beeld: http://www.eso.org/public/netherlands/news/eso1401/

Opgemaakt persbericht op www.astronomie.nl/
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Met vriendelijke groet,

Drs. Marieke Baan
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
NOVA Informatie Centrum
Science Park 904
1098 XH Amsterdam

T +31(0)20-5257480
F +31(0)20-5257484
M +31(0)6-14322627

www.astronomie.nl

_______________________________________________
NOVA-perslijst2 mailing list
NOVA-perslijst2@xxxxxxxxxxx
https://list.uva.nl/mailman/listinfo/nova-perslijst2

[PWC-MEDIA] [NOVA-perslijst2] ALMA ontdekt stoffabriek in supernova

Other related posts: