21 september 2016
Turen in het diepe universum
Turen in het diepe universum
Bernhard Brandl, de nieuwe Leidse hoogleraar Infraroodastronomie, bouwt mee aan
instrumenten waarmee de grootste telescopen ter wereld worden uitgerust. Met
die telescopen kan de mens in het heelal objecten observeren die soms meer dan
dertien miljard jaar oud zijn. Op maandag 26 september houdt Brandl zijn oratie.
Levensgrote vragen
Het diepe universum - de ruimte met de meest ver weg gelegen sterrenstelsels -
herbergt het antwoord op levensgrote vragen. Hoe ontstaan sterren en planeten
precies? Is er leven op een andere planeet? Om zo diep in de ruimte te kunnen
kijken, zijn er steeds grotere telescopen nodig. Hiermee moeten we naar de
meest ver weg gelegen objecten kunnen kijken, en bovendien die objecten scherp
kunnen 'zien'.
Hitte rondom een jonge ster
'Zien' tussen aanhalingstekens, want veel van wat er in het diepe universum
gebeurt, wordt herleid uit infraroodbeelden. Bijvoorbeeld: als er een ster
wordt geboren, is deze nieuwkomer omgeven door grote hoeveelheden gas en stof.
Het stof absorbeert hitte van de jonge ster, en die hitte kan met behulp van
infraroodtechniek worden waargenomen. Bernhard Brandl analyseert
infrarood-waarnemingen die met telescopen op aarde en in de ruimte worden
gedaan, en werkt mee aan het ontwerp en de bouw van infrarood-instrumenten
waarmee telescopen worden uitgerust. Hij kan dit doen dankzij een gecombineerde
aanstelling als hoogleraar in Leiden én aan de TU Delft.
Eén foton per jaar
De telescopenen camera's die met hulp van Brandl worden gebouwd, zijn
gigantisch grote en complexe instrumenten. Dat moet ook wel. Brandl: 'Het meest
ver weg gelegen sterrenstelsel in het universum dat we kunnen waarnemen, is
ongeveer 10 miljard keer vager dat het meest vage object dat we met ons blote
oog kunnen zien. Dat betekent dat als je met je blote oog naar het meest ver
weg gelegen sterrenstelsel zou kijken, je oog per jaar één foton (lichtdeeltje)
van dat sterrenstelsel zou opvangen. Er wordt nu een telescoop gebouwd die van
dat sterrenstelsel twee fotonen per seconde opvangt.'
Grootste telescopen ooit
Brandl werkt mee aan optische instrumenten voor de grootste telescoop die in
2018 in de ruimte wordt gelanceerd - de James Webb Space Telescope (JWST) - én
de grootste telescoop op aarde - de European Extremely Large Telescope (E-ELT),
die in 2024 werkzaam moet worden. Het zijn de grootste optische telescopen die
ooit door de mens zijn gebouwd. De instrumenten waaraan Brandl een bijdrage
levert, vangen infrarood licht op. Zonder deze apparaten zouden de telescopen
eigenlijk blind zijn. Brandl is Principal Investigator voor METIS, de camera op
de E-ELT ( link
[https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2015/09/bouw-camera-voor-europese-reuzentelescoop-gaat-van-start]).
De camera is het grootste Nederlandse project ooit op het gebied van
infrarood-astronomie vanaf de grond.
Bouw van telescopen wordt steeds moeilijker
Brandl is enthousiast over de bouw van de reuzentelescopen, maar hij waarschuwt
ook voor de toekomst: de mens kan niet zonder meer doorgaan met het bouwen van
steeds grotere telescopen. 'Dat wordt te duur, en het ontwerpen en bouwen van
die telescopen wordt steeds moeilijker. Dat heeft te maken met technologie, en
met logistiek. Het project om METIS te bouwen, het infrarood-instrument op de
E-ELT , duurt vanaf de beginfase bijvoorbeeld nu al meer dan 20 jaar. Hoe
groter de projecten, hoe langer ze duren. Nog even, en dan wordt het onmogelijk
om een project binnen de tijdspanne van één werkend leven af te maken.'
Kansen in de consumentenmarkt
Maar Brandl ziet ook kansen om deze problemen te tackelen. 'Fabrikanten voor de
consumentenmarkt ontwikkelen technologie waar de sterrenkunde ook van zou
kunnen profiteren. Kleine infrarood-detectoren voor auto's zonder bestuurders,
bijvoorbeeld. Als de fabrikanten erin slagen om de kosten en omvang van deze
onderdelen behapbaar te houden, kan dat interessante aanknopingspunten bieden
voor een vertaalslag naar instrumenten.'
Op maandag 26 september, 16.00u, houdt Bernhard Brandl zijn Engelstalige oratie
in het Academiegebouw in Leiden. Aanmelden kan hier
[https://www.universiteitleiden.nl/agenda/2016/09/infrared-astronomy].
Zie ook
- Bouw camera voor Europese reuzentelescoop gaat van start
[https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2015/09/bouw-camera-voor-europese-reuzentelescoop-gaat-van-start]
- James Webb Space Telescope [http://www.jwst.nasa.gov/]
- European Extremely Large Telescope
[http://www.eso.org/public/netherlands/teles-instr/e-elt/]
Noot voor de pers, niet voor publicatie
Voor meer informatie
Bernhard Brandl is gedurende kantoortijden bereikbaar voor vragen en interviews
via (071) 527 5830.
Inès van Arkel, adviseur wetenschapscommunicatie
071-5273282 | i.van.arkel@xxxxxxxxxxxxxxxx
Over de Universiteit Leiden
De Universiteit Leiden is een internationaal georiënteerde
onderzoeksuniversiteit. De universiteit biedt hoogwaardig onderzoek en
academisch onderwijs in het alfa- gamma- en bètadomein. De Universiteit Leiden
[http://www.leidenuniv.nl] heeft 5.500 mensen in dienst en leidt 25.800 ;
studenten op.
Volg ons
Aanmelden voor de nieuwsbrief
[http://www.nieuwsbrief.leidenuniv.nl/contact/adres.html]
Afmelden voor persberichten van de Universiteit Leiden
http://persberichten.cmail20.com/t/d-u-dltlirl-ttiidiuyu-o/
Meer nieuws- en persberichten vindt u op onze nieuwspagina
[http://www.nieuws.leidenuniv.nl/].
