Brede steun voor ambitieus klimaatbeleid als aan vier voorwaarden is voldaan
Windmolens op land, verhogen van de gasprijs of toch een vleesbelasting? Wat
denkt de Nederlandse samenleving over het Nederlandse klimaatbeleid?
Onderzoekers stelden via een zogenaamde Participatieve Waarde Evaluatie
(PWE)<http://www.tudelft.nl/pwe> meer dan 10.000 Nederlanders in staat om de
overheid hierover te adviseren. Deze volksraadplegingsmethode zorgt er vooral
voor dat de (stille) middengroep kan meedenken. Op 17 juni overhandigen de
onderzoekers het eindrapport aan de voorzitter van het Voortgangsoverleg
Klimaatakkoord Ed Nijpels, waarna ze de resultaten toelichten in de Tweede
Kamer.
Brede samenleving betrekken
Nu Europa recent de klimaatdoelen heeft aangescherpt moet de nieuwe regering
beslissen welke maatregelen genomen worden om de uitstoot van broeikasgassen
zoals CO2 te verlagen. Tweede Kamerleden hebben eerder
aangegeven<https://www.eerstekamer.nl/behandeling/20201105/motie_van_de_leden_sienot_en_dik/document3/f=/vldjp1zab9zu.pdf>
dat zij graag de brede samenleving hierbij willen betrekken. Onderzoekers van
de TU Delft en de Universiteit Utrecht hebben daarom de klimaatraadpleging
ontwikkeld. In maart adviseerden meer dan 10.000 Nederlanders de regering over
dit onderwerp.
De methode
PWE is een innovatieve volksraadplegingsmethode die een stuk verder gaat dan
een opiniepeiling of een referendum. In een referendum worden complexe
vraagstukken platgeslagen tot een 'Ja/Nee-keuze'. In een PWE kunnen deelnemers
hun voorkeuren uiten op basis van een totaalplaatje van beleidsopties en
effecten. Deelnemers krijgen de kans om beleidsopties in samenhang te
beoordelen, ze kunnen hun voorkeuren motiveren en nuanceren en eigen ideeën
aandragen. Doordat burgers in de PWE als het ware in de schoenen van de
politicus staan, krijgen zij meer begrip voor de (complexiteit van de) keuzes
die een politicus moet maken.
Vier voorwaarden bepalend voor steun van de middengroep
De klimaatraadpleging laat zien dat ongeveer 25% van de Nederlanders een zeer
uitgesproken mening heeft over klimaatbeleid. Dit zijn de sterke tegenstanders
die extra klimaatbeleid afzweren en de sterke voorstanders die vinden dat
klimaatbeleid niet ambitieus genoeg kan zijn. Vier voorwaarden zijn erg
belangrijk om ervoor te zorgen dat de brede middengroep van ongeveer 75% van de
Nederlanders ambitieuzer klimaatbeleid steunt.
1) Klimaatmaatregelen die de persoonlijke levenssfeer van burgers direct
raken zijn pas acceptabel als andere maatregelen zichtbaar maximaal zijn
toegepast en de overheid een streng beleid voert tegen grote vervuilende
sectoren
2) Bescherm lage inkomens en voorkom dat de kloof tussen arm en rijk groter
wordt
3) De vervuiler moet betalen
4) De baten van een maatregel moeten hoger zijn dan de kosten en er mag
geen beter alternatief zijn
Persoonlijke levenssfeer
De acceptatie van klimaatmaatregelen die de persoonlijke levenssfeer van
burgers direct raken - zoals een vleesbelasting en het bouwen van windmolens op
land - zal hoger zijn als duidelijk zichtbaar is dat de overheid er alles aan
gedaan heeft om maatregelen te nemen die niet of nauwelijks worden ervaren als
een directe aantasting van de persoonlijke levenssfeer (o.a. bouwen van
windmolens op zee, stimuleren van isolatie van woningen, stimuleren
zonnepanelen op daken). Zichtbaarheid is hierbij erg belangrijk. Daken die vol
liggen met zonnepanelen werken beter dan een plan om dit in de toekomst te
realiseren. De middengroep vindt het daarbij belangrijk dat de overheid een
streng beleid voert tegen grote vervuilende sectoren bijvoorbeeld via een
verhoging van de vliegbelasting of een aanscherping van de CO2-heffing voor de
industrie. Burgers hebben het gevoel dat sectoren als de industrie en de
luchtvaart door goede politieke contacten nauwelijks effect ondervinden van
klimaatbeleid. Als burgers ervaren dat de overheid een streng beleid voert
tegen sectoren die in hun ogen vervuilend zijn, dan zullen zij sneller geneigd
zijn om maatregelen te accepteren die volgens hen direct op hun eigen bord
terecht komen.
Aanbevelingen
Wanneer de regering wil dat ambitieuzer klimaatbeleid wordt gesteund door de
middengroep, dan is het verstandig om sterk in te zetten op maatregelen die het
best scoren op de vier voorwaarden zoals windmolens op zee, aanscherping
CO2-heffing industrie en stimuleren van isolatie van woningen. Ook het verhogen
van subsidie op CO2-reductie in de industrie, het verhogen van de
vliegbelasting en het investeren in groene waterstof scoren goed en kunnen op
steun rekenen van de middengroep.
Voorstellen van deelnemers
Deelnemers aan de klimaatraadpleging doen verschillende voorstellen die gericht
zijn op het verbeteren van maatregelen die minder goed scoren op de vier
voorwaarden. Sommige deelnemers vrezen bijvoorbeeld dat de invoering van een
kilometerheffing ervoor zorgt dat de kloof tussen arm en rijk groter wordt. Zij
denken dat hoge inkomens gemakkelijker op deze maatregel kunnen anticiperen
door meer thuis te gaan werken of door een elektrische auto te kopen, terwijl
lage inkomens die een beroep hebben waarbij zij afhankelijk zijn van de auto
harder worden geraakt. Om dit op te lossen pleiten deelnemers voor vrijstelling
van bepaalde groepen (zoals ondernemers die afhankelijk zijn van hun auto) of
voor het specifiek subsidiëren van elektrisch vervoer voor mensen die voor hun
werk afhankelijk zijn van de auto. Tot slot hebben sommige deelnemers moeite
met de kilometerheffing, omdat zij denken dat er een beter alternatief
beschikbaar is. Zij denken dat het beter is om de wegenbelasting te vervangen
door hogere accijnzen op fossiele brandstof omdat de invoeringskosten lager
zijn en ze zich zorgen maken om privacyaspecten van de kilometerheffing. Ook
geven ze aan dat de kilometerheffing een te grove maatregel is omdat er niet
wordt gedifferentieerd tussen zuinige en minder zuinige auto's, terwijl een
hogere accijns op fossiele brandstoffen hier wel voor corrigeert.
De burger serieus nemen is niet hetzelfde als de resultaten klakkeloos overnemen
91% van de deelnemers vindt dat de overheid zowel de adviezen van burgers als
experts in overweging moet nemen. 3% van de deelnemers vindt dat de overheid
alleen moet kijken naar adviezen van burgers en dus adviezen van experts moet
negeren. 6% vindt dat de overheid uitsluitend moet luisteren naar experts. De
raadpleging rond de warmtetransitie van Utrecht is een goed voorbeeld van hoe
je als politiek kan omgaan met de resultaten van een PWE volksraadpleging. De
wethouder schreef een brief over de lessen die zij leerde van de burger. Welke
nieuwe inzichten zijn er opgedaan? Op welke manier hebben burgers je
geïnspireerd? In Súdwest-Fryslân en de regio Foodvalley zijn er goede
voorbeelden<https://www.tudelft.nl/tbm/pwe/case-studies/> waar een burgerforum
inzichten uit een PWE volksraadpleging over de energietransitie omzette in
concrete aanbevelingen.
Ervaringen van deelnemers
Deelnemers zijn zeer positief over de klimaatraadpleging. 80% zegt dat de
overheid deze methode vaker moet toepassen. Kritische deelnemers vonden het
aantal maatregelen waarover zij een advies konden geven te beperkt. Positieve
deelnemers vonden het met name fijn om nuance te kunnen aanbrengen en mee te
worden genomen in beslissingen die de overheid moet nemen. Deelnemers ervaren
een sterk gevoel van betrokkenheid bij overheidsbeleid door hun deelname en zij
vonden de informatie die ze kregen in de raadpleging helder en toegankelijk.
Eén deelnemer zegt bijvoorbeeld:
"De overheid plaatst zich op deze manier dichter bij de burger; dat maakt hun
beslissingen geloofwaardiger"
Meer informatie
Het rapport is te downloaden via
www.tudelft.nl/klimaatraadpleging<http://www.tudelft.nl/klimaatraadpleging>
Voor meer informatie over de PWE methode:
www.tudelft.nl/pwe<http://www.tudelft.nl/pwe>
Contact TU Delft: Niek Mouter 06-23581315,
n.mouter@xxxxxxxxxx<mailto:n.mouter@xxxxxxxxxx>
Contact Universiteit Utrecht: Lisette van Beek: :
l.m.g.vanbeek@xxxxx<mailto:l.m.g.vanbeek@xxxxx>
Adviseur wetenschapscommunicatie TU Delft: Roy Meijer:
r.e.t.meijer@xxxxxxxxxx<mailto:r.e.t.meijer@xxxxxxxxxx>, 06-14015008
Communicatieadviseur Klimaatakkoord/woordvoerder Ed Nijpels Jeroen Windt,
06-53951396, j.windt@xxxxxx<mailto:j.windt@xxxxxx>
Wetenschappelijke publicaties over de methode (open access):
* Mouter N, Shortall RM, Spruit SL, Itten AV. 2021. Including young people,
cutting time and producing useful outcomes: Participatory Value Evaluation as a
new practice of public participation in the Dutch energy transition. Energy
Research & Social Science 75, https://doi.org/10.1016/j.erss.2021.101965.
* Mouter N, Hernandez JI, Itten AV. 2021. Public participation in crisis
policymaking. How 30,000 Dutch citizens advised their government on relaxing
COVID-19 lockdown measures. PLoS ONE 16(5),
https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0250614.
