PERSBERICHT
Universiteit Utrecht
17 september 2021
Ons afweersysteem is zo uniek als een vingerafdruk of DNA
Ieder mens blijkt over een uniek afweersysteem te beschikken. Onderzoekers van
de Universiteit Utrecht ontdekten de variatie nadat ze afweerstoffen in kaart
brachten van zieke en gezonde personen. De ontdekking helpen verklaren waarom
bijvoorbeeld coronavaccins voor sommigen effectiever zijn dan voor anderen.
De manier waarop ons afweersysteem reageert op ziekteverwekkers en andere
lichaamsvreemde indringers blijkt van mens tot mens verschillend. Onderzoekers
van de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht ontdekten dat ieder mens een
uniek arsenaal aan afweerstoffen ontwikkelt. Ook verandert de concentratie van
die stoffen in ieder mens op een unieke manier gedurende een ziekte of na een
vaccinatie. De onderzoekers publiceren hun resultaten vandaag in het vakblad
Cell Systems.
De resultaten kunnen mogelijk verklaren waarom sommige mensen sneller ziek of
beter worden dan andere. Ook bieden ze nieuwe mogelijkheden voor op maat
gemaakte vaccinaties en behandelingen tegen ziekten.
Geen enkele overlap
Het Utrechtse team kwamen de variatie op het spoor toen ze afweerstoffen
volgden in het bloed van gezonde en ernstig zieke personen. De zieke
proefpersonen leden aan ernstige infecties, waarvan ze herstelden na een
verblijf op de intensive care.
De onderzoekers analyseerden in welke concentraties verschillende afweerstoffen
zich in het bloed bevonden. Daarbij ontdekten ze dat er op dat vlak geen enkele
overlap bestond tussen de bloedmonsters van de onderzochte personen. Bij alle
personen waren de samenstelling en de concentraties van de afweerstoffen anders.
Stijgen en dalen
Bij de zieke personen bleken bovendien de concentraties afweerstoffen op een
unieke manier te stijgen en dalen gedurende de ziekte. Bij sommige
proefpersonen daalden bijvoorbeeld afweerstoffen tegen de infectie sneller dan
bij andere personen.
Ook de antistoffen zelf verschilden. Zelfs antistoffen die waren gericht tegen
dezelfde ziekteverwekkers verschilden op moleculair niveau toch van elkaar.
Extreem gevoelige metingen
Tot nu toe was die uniekheid niet opgevallen. Wetenschappers namen aan dat het
onmogelijk moest zijn om een complex mengsel van antistoffen in het bloed goed
in kaart te brengen. Maar het onderzoeksteam, onder leiding van biochemicus
Albert Heck, slaagde er toch in. Zij ontwikkelden een extreem gevoelige
meetmethode die minieme verschillen blootlegt mengsels van antistoffen. De
methode is een verfijning van een beproefde techniek genaamd
massaspectrometrie. Die techniek scheidt stoffen van elkaar op basis van hun
moleculaire samenstelling.
Nooit exact hetzelfde
"Inmiddels hebben wij deze techniek toegepast bij zo'n honderd patiënten,
waaronder Covid-patiënten", zegt Heck. "Geen enkele keer zagen we dat twee
mensen exact dezelfde antistoffen maken. We durven te stellen dat ieders
antilichaam-profiel net zo uniek is als iemands DNA, of misschien zelfs nog wel
unieker."
Kleine verschillen, grote gevolgen
Ook al zijn de verschillen in antilichamen klein, ze kunnen veel invloed hebben
op het ziektebeeld en -verloop. De verschillen kunnen volgens Heck mogelijk
zelfs verklaren waarom sommige mensen ziek worden van een besmetting en anderen
niet. Als iemand minder antistoffen maakt tegen een bepaalde ziekteverwekker,
of varianten die minder effectief zijn, dan kan een ziekte harder of opnieuw
toeslaan.
Verschil in werking van coronavaccins
Volgens Heck kan de variatie in antistoffen ook verklaren waarom sommige mensen
alsnog een ziekte oplopen waartegen ze zijn gevaccineerd - of zelfs wanneer ze
de ziekte al eerder hebben gehad. Dat geldt ook voor corona-besmettingen. Heck:
"Je ziet dan bijvoorbeeld dat iemand twintig verschillende antistoffen maakt
tegen het virus. Maar die stoffen werken misschien vooral goed tegen slechts
één corona-variant. Wanneer een andere variant de kop opsteekt, kan zo'n
persoon wederom besmet raken."
Bij andere personen kan het weer heel anders uitpakken, omdat hun
antistof-profielen verschillend zijn. Heck: "Het is dus mogelijk dat een andere
persoon net iets andere varianten van antistoffen maakt, of in andere
concentraties, die beter beschermen tegen andere virusvarianten. Zo'n persoon
wordt dus minder snel ziek van een besmetting met zo'n nieuwe variant."
Op maat gemaakte vaccinatie
Dat biedt volgens Heck mogelijkheden om optimale vaccinaties te maken die zijn
afgestemd op iemands afweersysteem. "Door iemands antistoffen-profiel in kaart
te brengen, kun je volgen hoe het lichaam reageert op een vaccinatie of
besmetting. Je ziet dan ook of het lichaam voldoende gaat produceren van de
gewenste afweerstoffen, bijvoorbeeld die tegen het coronavirus. Is de productie
onvoldoende, dan kun je overwegen booster shots te geven."
Een droom die uitkomt
Heck omschrijft de publicatie in Cell Systems als een droom die uitkomt. "Een
jaar of vijf geleden stelde ik me de vraag of we dit konden doen. Nu blijkt het
gewoon te kunnen, en zien we dat het enorm veel nieuwe mogelijkheden opent voor
preventie en behandeling."
Publicatie
Human Plasma IgG1 repertoires are simple, unique and dynamic
Albert Bondt, Max Hoek, Sem Tamara, Bastiaan de Graaf, Weiwei Peng, Douwe
Schulte, Danique M.H. van Rijswijck, Maurits A. den Boer, Jean-François
Greisch, Meri R.J. Varkila, Joost Snijder, Olaf L. Cremer, Marc J.M. Bonten,
Albert J.R. Heck
Cell Systems, September 2021. DOI: 10.1016/j.cels.2021.08.008
[NOOT VOOR DE REDACTIE, NIET VOOR PUBLICATIE]
Neem voor meer informatie contact op met persvoorlichter Aschwin Tenfelde:
0650233630 / a.tenfelde@xxxxx
Aschwin Tenfelde | Persvoorlichting & wetenschapscommunicatie | Faculteit
Bètawetenschappen |
A.Tenfelde@xxxxx<mailto:A.Tenfelde@xxxxx> | 06 502 33630 | Aanwezig ma, di, wo,
do |
Universiteit Utrecht | Bright minds, better future
