[PWC-MEDIA] [Nova-perslijst2] Waterdamp verraadt hoe sterren ontstaan rond zwart gat in het vroege heelal

Marieke Baan <h.m.baan@xxxxxx> · Wed, 19 Oct 2011 15:56:42 +0200

P E R S B E R I C H T

Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Leiden, 19 oktober 2011

Waterdamp verraadt hoe sterren ontstaan rond zwart gat in vroege heelal

Een internationaal team onder leiding van de Leidse sterrenkundige Paul van der 
Werf heeft ontdekt dat zich rond een zwart gat in het jonge heelal een 
ondoorzichtige schijf van gas en stof bevindt waarin in hoog tempo jonge 
sterren ontstaan. Het team deed de onverwachte ontdekking bij een succesvolle 
zoektocht naar water in het vroege heelal. Tot verbazing van de onderzoekers 
blijkt de waargenomen waterdamp rond het zwarte gat zich te bevinden in een 
schijf  met een dichtheid die zo hoog is dat straling er nauwelijks uit kan 
ontsnappen.

Het team deed de ontdekking met de gevoelige radiotelescopen van IRAM (Institut 
de Radioastronomie Millimétrique) op het Plateau de Bure in de Franse Alpen. 
Deze telescopen werden gebruikt om waterdamp te zoeken in een quasar, een 
sterrenstelsel in het vroege heelal dat zijn helderheid ontleent aan de groei 
van een zwart gat dat honderden miljoenen malen zwaarder is dan de zon. 
Teamleider Paul van der Werf legt uit: “Water in kosmische wolken is normaal 
bevroren tot ijs, maar dit ijs kan verdampen door de sterke straling van de 
quasar of van jonge sterren. Daarom besloten wij in dit object te zoeken naar 
waterdamp. Doordat de quasar zo ver weg staat kijken we terug in de tijd, naar 
een periode dat het heelal nog maar 10% van zijn huidige leeftijd had bereikt.”

De grote verrassing was echter niet de gevonden hoeveelheid waterdamp (1000 
biljoen maal de hoeveelheid water op aarde) maar de ontdekking van een 
ondoorzichtige schijf waarin de waterdamp zich bevindt en waarin in hoog tempo 
jonge sterren ontstaan. De dichtheid van die schijf is zo hoog dat straling er 
bijna niet uit kan ontsnappen. Teamlid Marco Spaans (Groningen) licht toe: 
“Watermoleculen zijn gevoelig voor infraroodstraling, en we konden de gevonden 
waterdamp dus gebruiken als een kosmische infrarood lichtmeter. Op deze manier 
vonden we dat nagenoeg alle straling in de gasschijf rond het zwarte gat is 
opgesloten. De opgesloten straling is zelfs zo intens dat de aanwezige gas- en 
stofwolken er door kunnen worden weggeblazen.”

Deze conclusie werpt een verrassend nieuw licht op het verband tussen zwarte 
gaten en de sterrenstelsels waarin ze zich bevinden. Teamlid Alicia Berciano 
Alba (ASTRON): “Er bestaat een raadselachtig verband tussen de massa van zwarte 
gaten in kernen van sterrenstelsels en de sterrenstelsels zelf, alsof de 
vorming van beide door hetzelfde proces wordt gereguleerd. Onze resultaten 
laten zien dat dit soort gasschijven, waarbij het gas door straling wordt 
weggeblazen, hierbij waarschijnlijk een hoofdrol spelen.”  IRAM-directeur 
Pierre Cox, coauteur van het artikel, voegt toe: "Deze ontdekking biedt nieuwe 
mogelijkheden voor het bestuderen van sterrenstelsels in het vroege heelal, met 
behulp van watermoleculen waarmee de directe omgeving van het zwarte gat 
bestudeerd kan worden, wat met andere middelen veel moeilijker is".

Het team zoekt nu naar waterdamp in andere objecten in het vroege heelal. Een 
publicatie over het onderzoek verschijnt binnenkort in Astrophysical Journal 
Letters.

E I N D E  P E R S B E R I C H T
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie

Contact:

Paul van der Werf,  Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden
E-mail: pvdwerf@xxxxxxxxxxxxxxxxxx
Tel: (+31) 71 5275883

Alicia Berciano Alba, ASTRON Dwingeloo
E-mail: berciano@xxxxxxxxx
Tel: (+31) 521 595775

Marco Spaans, Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen
E-mail: spaans@xxxxxxxxxxxx
Tel: (+31) 50 3634092

Pierre Cox, Institut de Radioastronomie Millimétrique, Grenoble
E-mail: cox@xxxxxxx
Tel: (+33) 476 824953

Publicatie:
Water vapor emission reveals a highly obscured, star forming nuclear region in 
the QSO host galaxy APM 08279+5255 at z=3.9
Van der Werf, P.P., Berciano Alba, A., Spaans, M., Loenen, A.F., Meijerink, R., 
Riechers, D.A., Cox, P., Weiß, A., & Walter, F.
Astrophysical Journal Letters, in press
http://arxiv.org/abs/1106.4825

Onderzoeksteam:

P.P. van der Werf (Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden)
A. Berciano Alba (ASTRON, Dwingeloo & Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden)
M. Spaans (Kapteyn Instituut, Universiteit Groningen)
A.F. Loenen (Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden)
R. Meijerink (Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden)
D. Riechers (California Institute of Technology, Pasadena, Califonië, VS)
P. Cox (Institut de Radioastronomie Millimétrique, Grenoble, Frankrijk)
A. Weiß (Max-Planck-Institut für Radioastronomie, Bonn, Duitsland)
F. Walter (Max-Planck-Institut für Astronomie, Heidelberg, Duitsland)

Beeld: Artist’s impression van de gevonden gas- en stofschijf. Het binnenste 
deel van de schijf wordt verwarmd door energie die vrijkomt bij de groei van 
het centrale zwarte gat. De dichtheid van de schijf is zo hoog dat zelfs 
straling er niet uit kan ontsnappen. (Credit: NASA/JPL-Caltech)

Opgemaakt persbericht op www.astronomie.nl/
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Met vriendelijke groet,

Drs. Marieke Baan
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie
NOVA Informatie Centrum
Science Park 904
1098 XH Amsterdam

T +31(0)20-5257480
F +31(0)20-5257484
M +31(0)6-14322627

www.astronomie.nl

[PWC-MEDIA] [Nova-perslijst2] Waterdamp verraadt hoe sterren ontstaan rond zwart gat in het vroege heelal

Other related posts: