---
| | |
---
| | | |
---|---|---|---
| |
 |
| | |
| | |
11 februari 2016
# Nikhef-persbericht: Zwaartekrachtsgolven gedetecteerd 100 jaar na Einsteins
voorspelling
### LIGO opent een nieuw venster op het universum met de detectie van
zwaartekrachtsgolven, afkomstig van twee botsende zwarte gaten
_Dit is een gezamenlijk persbericht van Nikhef, FOM, de Radboud Universiteit
en de Vrije Universiteit Amsterdam_
**
**
**Wetenschappers hebben voor het eerst rimpelingen in de ruimtetijd, zogeheten
zwaartekrachtsgolven, waargenomen. Deze zwaartekrachtsgolven arriveerden op
aarde afkomstig van een extreem heftige gebeurtenis in het heelal. Deze eerste
meting van zwaartekrachtsgolven bevestigt een belangrijke voorspelling van
Albert Einsteins algemene relativiteitstheorie uit 1915 en opent een nieuw
venster op de kosmos.**
Zwaartekrachtsgolven bevatten informatie over hun turbulente oorsprong en over
de aard van zwaartekracht, die op geen andere manier kan worden verkregen.
Natuurkundigen hebben geconcludeerd dat de gedetecteerde zwaartekrachtsgolven
zijn ontstaan in de laatste fractie van een seconde van de samensmelting van
twee zwarte gaten, waardoor één enkel, zwaarder, tollend zwart gat ontstond.
De samensmelting van twee zwarte gaten was tot nu toe alleen voorspeld, maar
nooit waargenomen.
De zwaartekrachtsgolven zijn op 14 september 2015 om 10.51 uur Nederlandse
tijd gedetecteerd door beide Laser Interferometer Gravitational-wave
Observatory (LIGO) detectoren, in Livingston (Louisiana) en Hanford
(Washington) in de Verenigde Staten. De LIGO-observatoria worden gefinancierd
door de Amerikaanse _National Science Foundation_ (NSF). Ze zijn ontworpen en
gebouwd en worden gerund door Caltech en MIT.
De ontdekking, die geaccepteerd is voor publicatie in _Physical Review
Letters_, is gedaan door de _LIGO Scientific Collaboration_ (inclusief de _GEO
Collaboration _en het _Australian Consortium for Interferometric Gravitational
Astronomy_) en de _Virgo Collaboration_, gebruikmakend van data van de twee
LIGO-detectoren.
**Nederlandse wetenschappers spelen belangrijke rol bij ontdekking
zwaartekrachtsgolven**
Nederlandse wetenschappers zijn nauw betrokken bij deze baanbrekende
ontdekking. Als leden van de ‘_LIGO Scientific Collaboration - Virgo
Collaboration’ (LVC)_ hebben natuurkundigen van het Nationaal instituut voor
subatomaire fysica (Nikhef) en de Vrije Universiteit Amsterdam, en
sterrenkundigen van de Radboud Universiteit cruciale bijdragen geleverd aan de
validatie van de meting, de data-analyse van deze zwaartekrachtsgolven, en
meegewerkt aan de astrofysische interpretatie. Lees verderop meer details over
deze Nederlandse bijdrage.
**Enthousiaste reacties**
Minister Jet Bussemaker en staatssecretaris Sander Dekker van wetenschap zijn
verheugd over deze historische wetenschappelijke ontdekking: “_Dit laat het
belang zien van fundamenteel onderzoek dat de basis vormt van onze kennis over
het leven nu én over onze geschiedenis en het ontstaan van het heelal. Dat na
100 jaar de voorspelling van Einstein waarheid wordt is postuum een groot
compliment aan Einstein maar ook zeker aan de wetenschappers van nu. Onze
felicitaties gaan in het bijzonder uit naar de natuurkundigen van het
Nederlandse instituut Nikhef en de Vrije Universiteit Amsterdam en
sterrenkundigen van de Radboud Universiteit die hebben bijgedragen aan deze
prestatie van wereldformaat._”
_“Ongelooflijk - wat een prachtige ontdekking. Ook mijn felicitaties aan de
betrokken Nikhef-wetenschappers en hun LIGO- en Virgo-collega’s. De waarneming
van het samensmelten van twee zwarte gaten is waar uiterste precisie in
kennis en instrumentatie samenvalt met de meest onverschrokken verbeelding.”_,
zegt Stan Bentvelsen, directeur van Nikhef.
Zwaartekrachtsgolvenspecialist Jo van den Brand, hoogleraar subatomaire fysica
aan de Vrije Universiteit Amsterdam en initiator en leider van het
gravitatiefysicaprogramma van Nikhef, voegt daaraan toe: “_Wat we hebben
gemeten is fantastisch._ _Het opgevangen signaal is zó helder dat het met het
blote oog in de ruwe data is te zien._ _Een verrassend aspect van deze
ontdekking is dat de zwarte gaten die zijn samengesmolten veel zwaarder zijn
dan de zwarte gaten die we kennen in dubbelsterren in onze Melkweg.”_
_
_
Chris Van Den Broeck, wetenschapper bij Nikhef, is een van de twee
coördinatoren van alle data-analyse rond de meting. Hij werkte met zijn
collega’s maandenlang aan de gedetailleerde analyse:_ “Het signaal komt
precies overeen met wat je zou verwachten volgens Einsteins theorie. Nu kunnen
we de theorie in de meest extreme situaties testen_.”
Sterrenkundige Gijs Nelemans (Radboud Universiteit & KU Leuven, en verbonden
aan het Nikhef) is ook razend enthousiast: _"Dit is het begin van een nieuw
tijdperk voor de sterrenkunde. We krijgen een compleet nieuwe manier om naar
het heelal te kijken en de meest extreme objecten te bestuderen. Met de nieuwe
instrumenten kunnen we het einde van de complexe evolutie van zware
dubbelsterren voor het eerst goed vastpinnen."_
_
_
‘Bouwstenen van materie, fundamenten van ruimte en tijd’. Zo heet een van de
zestien exemplarische routes van de Nationale Wetenschapsagenda. Dit
fundamentele en door nieuwsgierigheid gedreven thema is gebaseerd op vragen
die het Nederlandse publiek heeft gesteld. “_Dit onderzoek heeft hier direct
mee te maken” _zegt Bentvelsen. “_Eén van de prominent aanwezige vragen luidt:
‘Wat is de ware aard van zwaartekracht, ruimte en tijd en wat kun je
bijvoorbeeld leren van zwarte gaten?’. De ontdekking van zwaartekrachtsgolven
is een grote stap op weg naar het beantwoorden van deze vraag._”
**Over LIGO en Virgo**
LIGO-onderzoek wordt uitgevoerd door de _LIGO Scientific Collaboration_ (LSC),
een groep van meer dan 1000 wetenschappers van universiteiten in Amerika en 14
andere landen Meer dan 90 universiteiten en onderzoeksinstituten in de LSC
ontwikkelen detectortechnologie en analyseren data; ongeveer 250 studenten
leveren als leden van de collaboratie grote bijdragen. Het LSC-detectornetwerk
bestaat uit de LIGO-interferometers en de GEO600-detector. Het GEO-team
bestaat uit wetenschappers van het _Max Planck Institute for Gravitational
Physics (Albert Einstein Institute, AEI)_, _Leibniz Universität Hannover_,
samen met partners van de _University of Glasgow_,_ Cardiff University_,_ _de_
University of Birmingham_, andere universiteiten in Groot-Brittannië, en de
_University_ _of the Balearic Islands_ in Spanje.
Virgo-onderzoek wordt uitgevoerd door de _Virgo Collaboration_, bestaande uit
meer dan 250 natuurkundigen en technici van 19 verschillende Europese
onderzoeksgroepen: zes van het _Centre National de la Recherche Scientifique_
(_CNRS_) in Frankrijk; acht van het _Istituto Nazionale di Fisica Nucleare_
(_INFN_) in Italië; twee in Nederland met het _Nationaal instituut voor
subatomaire fysica_ (_Nikhef)_; het _Wigner RCP _in Hongarije; de _POLGRAW-
_groep in Polen en de _European Gravitational Observatory_ (EGO), het
laboratorium waar de Virgo-detector gehuisvest is nabij Pisa in Italië.
Virgo is ontstaan dankzij de visionaire ideeën van Alain Brillet en Adalberto
Giazotto. De detector was ontworpen op basis van innovatieve technologieën die
het mogelijk maakten om de gevoeligheid uit te breiden naar het lage
frequentiebereik. De bouw startte in 1994 en werd gefinancierd door CNRS en
INFN; sinds 2007 hebben Virgo en LIGO de data van alle interferometers in het
internationale netwerk gedeeld en gezamenlijk geanalyseerd. Na de start van de
LIGO-upgrade heeft Virgo tot 2011 data genomen.
Daarna werd het Advanced Virgo project gelanceerd, gefinancierd door CNRS,
INFN en Nikhef: de nieuwe detector zal voor het einde van het jaar in gebruik
genomen worden. Daarnaast dragen verschillende instituten en universiteiten
van de vijf Europese landen van de Virgo-collaboratie bij aan de Advanced
Virgo upgrade en de inspanningen rond de ontdekking.
Oorspronkelijk was LIGO in de tachtiger jaren voorgesteld als een manier om
zwaartekrachtsgolven te detecteren, door Rainer Weiss, emeritus hoogleraar in
de natuurkunde van _MIT_; Kip Thorne, emeritus _Richard P. Feynman_ professor
van theoretische fysica van _Caltech_; en Ronald Drever, emeritus hoogleraar
in de natuurkunde, ook van _Caltech_.
De ontdekking is mogelijk gemaakt door de verbeterde capaciteiten van Advanced
LIGO, een belangrijke upgrade die de gevoeligheid van de instrumenten
verbetert ten opzichte van de eerste generatie LIGO-detectoren. Dit maakt het
mogelijk om het volume van het heelal dat bestudeerd wordt, sterk te
vergroten. Tevens maakte het de ontdekking van zwaartekrachtsgolven mogelijk
in de eerste _observation run_. De _US National Science Foundation_ neemt de
leiding in de financiële ondersteuning voor _Advanced LIGO_.
Financieringsorganisaties in Duitsland (_Max Planck Society_), Groot-
Brittannië (_Science and Technology Facilities Council, STFC_) en Australië
(_Australian Research Council_) hebben ook significante steun gegeven aan het
project. Meerdere van de belangrijkste technologieën die Advanced LIGO zoveel
gevoeliger hebben gemaakt zijn ontwikkeld en getest door de _German UK GEO
_collaboratie. Aanzienlijke computer _resources_ zijn bijgedragen door het
_AEI Hannover Atlas Cluster_, het _LIGO Laboratory, Syracuse University_, en
de _University of Wisconsin-Milwaukee_. Verschillende universiteiten hebben
belangrijke componenten van Advanced LIGO ontworpen, gebouwd en getest: De_
Australian National University, de University of Adelaide, _de_ University of
Florida, Stanford University, Columbia University of New York, _en_ Louisiana
State University_.
**Nederlandse bijdragen **
Nikhef levert binnen de LIGO-Virgo-samenwerking belangrijke bijdragen zowel
aan instrumentatie als aan data-analyse. Met name software voor het detecteren
en modelleren van zwaartekrachtsgolven afkomstig van samensmeltende zwarte
gaten en neutronensterren, maar ook voor de zoektocht naar continue
zwaartekrachtsgolven van bijvoorbeeld sneldraaiende neutronensterren in
binaire systemen.
Voor de Advanced Virgo-detector, die als uitbreiding van het LVC netwerk dit
jaar in gebruik genomen zal worden, is Nikhef verantwoordelijk voor seismische
isolatie en voor optische sensoren die de stabiele werking van het instrument
moeten garanderen. Verder speelt Nikhef een belangrijke rol binnen het
Einstein Telescope project, een toekomstig observatorium voor
zwaartekrachtsgolven.
De sterrenkundigen van de Radboud Universiteit richten zich op de
astrofysische interpretatie en het combineren van zwaartekrachtsgolfinformatie
met gegevens van traditionele telescopen. Daarvoor ontwikkelen ze binnen de
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) onder andere de BlackGEM-
telescoop.
**Over Nikhef**
Het Nationaal instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) verricht onderzoek op
het gebied van deeltjes- en astrodeeltjesfysica. Nikhef is een
samenwerkingsverband tussen de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der
Materie (FOM) en vijf universiteiten: de Vrije Universiteit Amsterdam, de
Radboud Universiteit, de Universiteit van Amsterdam, de Universiteit Utrecht
en de Rijksuniversiteit Groningen. FOM maakt deel uit van de Nederlandse
Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). [www.nikhef.nl.
](http://mail.smart.pr/wf/click?upn=gNiz8ZwLqUrfpO3v-2B6RNfpG7VlpcVUf4sONLs-2FK8GA8-3D_pL-2BXJ9rP5q-2BUaltF3BAu0APMIg3d2nFGiVcDnYlc5ZQRh5zFdPCVr6oh1GuNbqnVlSjQ-2B40-2FuqTpFRu4hEwfM3akr416WUMQijmBu1OjU99tkq3WQgd7KEEv-2BsZcNPnvCm3DzYjfFvcQpFYnBdSWMOrbzM-2B-2FHTgXCjhHYjjNq8JOunZnhlTX35ilO30h0nBwk9x7YdagEp-2FwIEQ0IhS6ndYmoTeNgIM7GA0C6-2FmCg0s-3D
De Radboud Universiteit is daarnaast zelfstandig lid van Virgo.
**Meer informatie**
Actueel beeldmateriaal en achtergrondinformatie vindt u op
<http://mail.smart.pr/wf/click?upn=gNiz8ZwLqUrfpO3v-2B6RNfn8jYSbekhdQgIhPMnsmN2s-3D_pL-2BXJ9rP5q-2BUaltF3BAu0APMIg3d2nFGiVcDnYlc5ZQRh5zFdPCVr6oh1GuNbqnVlSjQ-2B40-2FuqTpFRu4hEwfM51cNApeL7M9-2FrkqAFuJrL3gDmaqto7neQwS4Rm2q-2FWMXLbRBN-2BT90DI9bly-2B-2Bh3vFFr2lw6M-2Bvpoaxn-2FDIGbj-2FosMeXk-2Fp2e85NH5gUN52O6dXMXLQaPm1tIk1ecYM1UueCeotPJzlNpVGTWSd9BOM-3D>
U kunt contact opnemen met:
-Afdeling Wetenschapscommunicatie Nikhef, Dr. Vanessa Mexner, mail
[v.mexner@xxxxxxxxx](mailto:v.mexner@xxxxxxxxx) – Tel 020 592 5075 / 020 592
2075
-Prof. Dr. Jo van den Brand, programmaleider van de gravitatiefysica-groep van
Nikhef en hoogleraar in de subatomaire fysica aan de Vrije Universiteit
Amsterdam, mail [j.van.den.brand@xxxxxxxxx](mailto:j.van.den.brand@xxxxxxxxx)
\- Tel 020 592 2015 / 06 20539484
-Prof. Dr. Stan Bentvelsen, directeur Nikhef, mail
[s.bentvelsen@xxxxxxxxx](mailto:s.bentvelsen@xxxxxxxxx) – Tel 020 5925001 / 06
51111284
-Dr. Chris van den Broeck, senior-onderzoeker gravitatiefysica-groep van
Nikhef, mail [c.van.den.broeck@xxxxxxxxx](mailto:c.van.den.broeck@xxxxxxxxx) –
Tel 020 592 2053
-Prof. Dr. Gijs Nelemans, hoogleraar sterrenkunde, Radboud Universiteit en KU
Leuven en verbonden aan Nikhef,
mail [nelemans@xxxxxxxxxxx](mailto:nelemans@xxxxxxxxxxx) – Tel 024 365 2983 /
06 45120189
| |
---|---|---|---|---
|
Het Nationaal instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) verricht onderzoek op
het gebied van deeltjes- en astrodeeltjesfysica. Nikhef is een
samenwerkingsverband tussen de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der
Materie (FOM) en vijf universiteiten: de Vrije Universiteit Amsterdam, de
Radboud Universiteit, de Universiteit van Amsterdam, de Universiteit Utrecht
en de Rijksuniversiteit Groningen. FOM maakt deel uit van de Nederlandse
Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
|
| |
---
| | **Nikhef**
---
+31 (0)20 592 5075
---
|
[www.nikhef.nl](http://mail.smart.pr/wf/click?upn=gNiz8ZwLqUrfpO3v-2B6RNfpG7VlpcVUf4sONLs-2FK8GA8-3D_pL-2BXJ9rP5q-2BUaltF3BAu0APMIg3d2nFGiVcDnYlc5ZQRh5zFdPCVr6oh1GuNbqnVlSjQ-2B40-2FuqTpFRu4hEwfMxj1n6figF8Cl8lOrJ7ALE85iFMecE7Q3i04oKBbMzP1PkU-2BQxtZLwtpq441oHrqllg2r2x-2Foctn6f4w4zmZIrhhq7z4PmucJTQ4BoGKFw-2FJ6F-2FDixjO81IYZ2PcnxOT2dHA2B09LivR-2F0BfuNIXKDs-3D
---
| |
---
Geen berichten meer ontvangen van ons? Klik [unsubscribe
---
