PERSBERICHT
* contactinfo en directe links naar tekst en beeld staan onderaan dit
persbericht *
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
23 januari 2023, 17.00 uur
Leidse astronomen onthullen donkere kant van pre-stellaire ijschemie
Een internationaal team onder leiding van astronomen van de Universiteit Leiden
heeft met behulp van de Webb-telescoop diverse moleculen in ijsvorm aangetoond
op de donkerste en koudste plekken van een grote stervormingswolk. De
resultaten laten zien dat de chemische ingrediënten om grotere en complexe
moleculen te maken al aanwezig zijn, lang voordat een nieuwe ster wordt
geboren. De onderzoekers publiceren hun bevindingen maandagavond in Nature
Astronomy.
Belangrijke bouwstenen voor het leven, zoals suikers en aminozuren, kunnen
onder de juiste omstandigheden ontstaan uit eenvoudige moleculen op ijzige
stofdeeltjes. Later in het stervormingsproces komen deze stoffen terecht op
nieuwe planeten en in hun atmosferen.
Met het onderzoek toont het team aan dat de ingrediënten voor de vorming van
suikers en aminozuren ruim voorhanden zijn, zelfs op de donkerste en koudste
plekken in een grote interstellaire wolk. De astronomen vonden ijs van water,
koolmonoxide, kooldioxide, methaan, cyanaat, carbonylsuflide en methanol. Ook
zien ze signalen die kunnen duiden op de aanwezigheid van grotere bevroren
organische moleculen.
Kameleon
De wolk in kwestie bevindt zich in Chamaeleon
I<https://en.wikipedia.org/wiki/Chamaeleon_complex>, een stervormingsgebied op
zo'n 500 lichtjaar van de aarde in de buurt van het zuidelijke sterrenbeeld
Kameleon. In het gebied worden honderden jonge sterren gevormd. Dit proces gaat
gepaard met chemische reacties waarbij op ijzige stofdeeltjes steeds complexere
moleculen ontstaan. Bij deze reacties speelt ultraviolet licht normaal
gesproken een belangrijke rol. Als er echter veel gas en stof is, kan dit licht
niet doordringen.
ICE AGE
Met de Webb-telescoop<https://www.astronomie.nl/instrument/jwst-25> is het de
onderzoekers gelukt om naar zeer donkere gebieden in de wolk te kijken. Daar
duurt het nog miljoenen jaren voordat zich sterren vormen. "Het blijkt dat er
veel en ook veel verschillende soorten ijsdeeltjes voorhanden zijn," zegt
Melissa McClure<https://www.universiteitleiden.nl/medewerkers/melissa-mcclure>,
universitair docent aan de Universiteit Leiden en leider van het ICE AGE-team
dat als een van de eerste ter wereld met de Webb-telescoop mocht gaan meten.
"Dankzij de waarnemingen kunnen we meer inzicht krijgen in hoe op dergelijke
plekken eenvoudige en complexe moleculen ontstaan die op hun beurt weer
bouwstenen zijn voor leven. We weten uit laboratoriumwerk op aarde, dat op
plekken waar geen uv-licht kan komen, vrije atomen een belangrijke rol spelen
in de ijschemie."
IJsdatabase
Het interstellaire ijs verraadt zijn aanwezigheid dankzij het infrarode licht
van sterren die zich achter de wolk bevinden en dat door de Webb-telescoop nog
net kan worden waargenomen. De bevroren moleculen in de wolk absorberen unieke
kleuren van dit sterlicht. Sterrenkundigen noemen dat een absorptiespectrum,
een soort moleculaire vingerafdruk. Die spectra uit de ruimte kunnen vergeleken
worden met spectra gemeten in speciale laboratoriumopstellingen die beschikbaar
zijn via een database van de Sterrewacht Leiden.
Harold Linnartz<https://www.laboratory-astrophysics.eu>, mede-projectleider en
directeur van het Laboratorium voor Astrofysica van de Universiteit Leiden,
noemt het fantastisch dat de Leidse ijsdatabase nu zo goed van pas komt.
"Tientallen promovendi en afstudeerders van universiteit en hbo hebben hier
jarenlang aan gewerkt. Verder wordt het nu steeds duidelijker dat er in de
ruimte een exotische vastestofchemie plaatsvindt. Ook dat onderzoeken we al
jaren in het lab."
Zelfde ontwikkeling
Mede-onderzoeker Will
Rocha<https://www.universiteitleiden.nl/medewerkers/will-robson-monteiro-rocha/>,
senior postdoc aan de Universiteit Leiden, herleidde de vaak complexe spectra
tot hun moleculaire oorsprong. Volgens Rocha wordt het vermoeden alleen maar
sterker dat de stoffen waaruit organisch materiaal kan ontstaan overal in de
ruimte voorhanden zijn. "Nu we methanol in deze wolk zien en wellicht ook
ethanol en zelfs grotere organische moleculen, ligt het voor de hand dat
exoplaneten in vele opzichten dezelfde chemische ontwikkeling doormaken als de
planeten in ons eigen zonnestelsel."
Topje van de ijsberg
In de toekomst hopen de onderzoekers nog meer moleculen in de donkere koude
wolk aan te kunnen tonen. De onderzoekers hebben nu twee plekken in de wolk in
detail onderzocht. Er komen er nog tientallen meer aan. Ze gaan in de wolk
systematisch de verschillende fases van ster- en planeetvorming onderzoeken:
van donkere wolk tot protoplanetair systeem. Vooral de verschillen tussen de
opeenvolgende stadia zijn belangrijk om de evolutie van het ijs te volgen.
MIRI
Het onderzoek was mogelijk dankzij MIRI, een van de vier instrumenten aan boord
van de Webb-telescoop. Dit instrument is in Nederland ontworpen en gebouwd en
medegefinancierd door NOVA, de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie.
MIRI kan precies de kleuren infraroodlicht opvangen die door ijs worden
geabsorbeerd.
Wetenschappelijk artikel
An Ice Age JWST inventory of dense molecular cloud ices. Door Melissa McClure
et al. In: Nature Astronomy, 23 januari 2023.
[origineel<https://www.nature.com/articles/s41550-022-01875-w> |
preprint<https://www.astronomie.nl/upload/files/2023/McClure_2023_Ice_Age_1st_results_Nature_Astronomy.pdf>
(pdf)]
EINDE PERSBERICHT
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Contact:
Melissa McClure
Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden
mcclure@xxxxxxxxxxxxxxxxxx<mailto:mcclure@xxxxxxxxxxxxxxxxxx>
https://www.universiteitleiden.nl/medewerkers/melissa-mcclure
Will Rocha
Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden
rocha@xxxxxxxxxxxxxxxxxx<mailto:rocha@xxxxxxxxxxxxxxxxxx>
https://www.universiteitleiden.nl/medewerkers/will-robson-monteiro-rocha/
Harold Linnartz
Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden
linnartz@xxxxxxxxxxxxxxxxxx<mailto:linnartz@xxxxxxxxxxxxxxxxxx>
https://www.universiteitleiden.nl/medewerkers/harold-linnartz
https://home.strw.leidenuniv.nl/~linnartz/
Beeld:
Beeld is te gebruiken bij de berichtgeving over dit onderwerp, graag credit
vermelden.
Lage resolutie bijgevoegd, hoge resolutie via url's.
Het stervormingsgebied Chamaeleon I gezien met de Webb-telescoop. In twee
plekken in de wolk, aangegeven met cirkels, blijken, lang voordat een nieuwe
ster wordt geboren, de chemische ingrediënten aanwezig om grotere en complexe
moleculen te maken. (c) ESA/Webb/McClure et al.
Groot:
https://www.astronomie.nl/upload/images/2023/01/Chamaeleon-I-weic2303b-credit-ESA-Webb-McClure-et-al.jpg
Diverse formaten: https://esawebb.org/images/weic2303b/
Filmpje: https://youtu.be/fD35DVEdxBE
Over NOVA / www.astronomie.nl<http://www.astronomie.nl>
De Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) is het
samenwerkingsverband van de sterrenkundige instituten van de universiteiten van
Amsterdam, Groningen, Leiden en Nijmegen. Toponderzoekschool NOVA heeft als
missie het uitvoeren van baanbrekend sterrenkundig onderzoek, het opleiden van
jonge astronomen op het hoogste internationale niveau en het delen van nieuwe
ontdekkingen met de samenleving. De NOVA-laboratoria zijn gespecialiseerd in
het bouwen van state-of-the-art optische/infrarood- en
submillimeter-instrumentatie voor de grootste telescopen op aarde.
Dit persbericht is gebaseerd op een uitgebreid Engelstalig bericht van ESA/Webb.
Opgemaakt persbericht:
Nederlands:
https://www.astronomie.nl/nieuws/leidse-astronomen-onthullen-donkere-kant-van-pre-stellaire-ijschemie-3609
Engels bericht van ESA/Webb: https://esawebb.org/news/weic2303/
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Marieke Baan en David Redeker | Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie
(NOVA) | NOVA Informatiecentrum | Science Park 904 | Postbus 94249 | 1090 GE
Amsterdam | vast: 020 525 7480 | Marieke mobiel: 0614 322 627 | David mobiel:
0644 588 969 | h.m.baan@xxxxxx | d.redeker@xxxxxx | www.astronomie.nl
Attachment:
Chamaeleon-I-weic2303b-credit-ESA-Webb-McClure-et-al-kl.jpg
Description: Chamaeleon-I-weic2303b-credit-ESA-Webb-McClure-et-al-kl.jpg
