Dit persbericht staat ook op:
http://www.astronomie.nl/#!/index/_detail/gli/kosmische-explosie-kiem-gekiekt
P E R S B E R I C H T
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
16 januari 2019
Kosmische explosie in kiem gekiekt
Het is een internationaal team van sterrenkundigen met daarbij onderzoekers
van de Universiteit van Amsterdam gelukt om de start van een gammaflits te
volgen. De astronomen hielden de daarmee gepaard gaande supernova SN
2017iuk met meerdere telescopen in de gaten vanaf anderhalf uur na de
detectie van de gammaflits op 5 december 2017. Nooit eerder werd het
supernovasignaal zo snel en uitgebreid na de gammaflits geregistreerd. De
onderzoekers publiceren hun bevindingen op donderdag 17 januari in het
vakblad Nature.
Het onderzoek van de astronomen begint op 5 december 2017 als de zogeheten
Burst Alert Telescope (BAT) op de Swift-satelliet alarm slaat. De BAT
registreert een gammaflits met een duur van zo’n drie minuten. Een
röntgentelescoop, ook aan bord van Swift, stelt vast dat de gammastraling
komt van een ontploffende ster in de buitenste delen van een groot
spiraalstelsel op zo'n vijfhonderd miljoen lichtjaar afstand van de aarde.
Dat is relatief dichtbij voor een gammaflits. Binnen anderhalf uur na het
eerste signaal worden telescopen uit Spanje, de Verenigde Staten, Polen en
Chili op de supernova gericht. Ook de X-shooterspectrograaf op de Very
Large Telescope van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili richt zijn
vizier op SN 2017iuk/GRB 171205A.
Een internationale onderzoeksgroep, geleid door Luca Izzo en Antonio de
Ugarte Postigo van het Instituto de Astrofisica de Andalucia (Spanje),
analyseert vervolgens de gegevens die van de exploderende ster komen.
Tijdens de eerste dag van de ontploffing blijkt er een straalstroom van
materie weg te schieten met een snelheid van 115.000 kilometer per seconde
(ongeveer een derde van de lichtsnelheid). Daarna verliest deze zogeheten
relativistische jet energie en snelheid. Ondertussen vormt zich een cocon
rond de jet met daarin elementen zoals silicium, calcium, ijzer, titaan,
chroom en nikkel. Die elementen zijn in de ineenstortende kern van de ster
gevormd en worden naar buiten gestuwd. De ster, oorspronkelijk tientallen
keer zo zwaar als onze zon, zal waarschijnlijk als zwart gat eindigen.
Volgens Lex Kaper, sterrenkundige aan de Universiteit van Amsterdam en
mede-auteur van het onderzoek, gebeurt het eens in de tien jaar dat een
supernova zo snel na de gammaflits kan worden gedetecteerd. Dankzij de mede
door Kaper in 2009 ontwikkelde X-shooter konden nu de spectra van de
supernova nauwkeurig worden bestudeerd.
De Amsterdamse postdocs Jure Japelj en Vanna Pugliese werkten mee aan het
onderzoek. Zij maken deel uit van het team dat 24 uur per dag alert is om
de gammaflitsen met X-shooter op te volgen.
Gammaflitsen zijn de krachtigste explosies in het heelal. De eerste flits
werd in 1970 waargenomen door drie militaire satellieten. Pas in 1997
konden astronomen onder leiding van Jan van Paradijs en Paul Groot van de
Universiteit van Amsterdam dankzij een nagloeiende gammaflits in zichtbaar
licht aantonen dat de flitsen van buiten onze Melkweg moesten komen. Een
jaar later zagen de Amsterdamse promovendi Titus Galama en Paul Vreeswijk
de eerste gammaflits die samenging met een supernova. Sindsdien hebben de
Amsterdamse sterrenkundigen met hun internationale collega’s honderden
gammaflitsen bestudeerd.
E I N D E P E R S B E R I C H T
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Contact:
Prof. dr. Lex Kaper
Anton Pannekoek Instituut voor Sterrenkunde, Universiteit van Amsterdam
Tel: 020 525 7474 / 91
Mobiel: 06 232 867 29
E-mail: L.Kaper@xxxxxx
Webpagina: http://api.uva.nl/nl/profile/k/a/l.kaper/l.kaper.html
X-shooter:
http://www.astronomie.nl/#!/sterrenkunde/observatoria-telescopen-instrumenten/_detail/gli/vlt-x-shooter/
Artikel:
"Signatures of a jet cocoon in early spectra of a supernova associated with
a gamma-ray burst". Door: L. Izzo (1), A. de Ugarte Postigo (1,2), K. Maeda
(3), C.C. Thöne (1), D.A. Kann (1), M. Della Valle (4,1,5), A. Sagues
Carracedo (6), M.J. Michałowski (7), P. Schady (8,9), S. Schmidl (10), J.
Selsing (2,11), R.L.C. Starling (12), A. Suzuki (13), K. Bensch (1), J.
Bolmer (8,14), S. Campana (15), Z. Cano (1), S. Covino (15), J.P.U. Fynbo
(11), D.H. Hartmann (16), K.E. Heintz (11,17), J. Hjorth (2), J. Japelj
(18), K. Kamiński (7), L. Kaper (18), C. Kouveliotou (19,20), M. Krużyński
(7), T. Kwiatkowski (7), G. Leloudas (2,21), A.J. Levan (22), D.B. Malesani
(11,2), T. Michałowski (7), S. Piranomonte (23), G. Pugliese (18), A. Rossi
(24), R. Sánchez-Ramírez (25), S. Schulze (26), D. Steeghs (22), N.R.
Tanvir (12), K. Ulaczyk (22), S.D. Vergani (27) en K. Wiersema (22,12). In:
Nature, 17 januari 2019. https://www.nature.com/articles/s41586-018-0826-3
1. Instituto de Astrofísica de Andalucía (IAA-CSIC), Granada, Spanje.
2. Dark Cosmology Centre, Niels Bohr Institute, Kopenhagen, Denemarken.
3. Department of Astronomy, Kyoto University, Kyoto, Japan.
4. INAF - Osservatorio Astronomico di Capodimonte, Napels, Italië.
5. International Center for Relativistic Astrophysics, Pescara, Italië.
6. Nordic Optical Telescope, La Palma, Canarische Eilanden, Spanje.
7. Astronomical Observatory Institute, Adam Mickiewicz University, Poznán,
Polen.
8. Max-Planck-Institut für Extraterrestrische Physik, Garching, Duitsland.
9. Department of Physics, University of Bath, Bath, Verenigd Koninkrijk.
10. Thüringer Landessternwarte Tautenburg, Tautenburg, Duitsland.
11. Cosmic Dawn Center (DAWN), Niels Bohr Institute, University of
Copenhagen, Kopenhagen Denemarken en DTU-Space, Technical University of
Denmark, Kongens Lyngby, Denemarken.
12. Department of Physics & Astronomy, University of Leicester, Leicester,
Verenigd Koninkrijk.
13. Division of Theoretical Astronomy, National Astronomical Observatory of
Japan, Tokyo, Japan.
14. European Southern Observatory, Santiago, Chili.
15. INAF - Osservatorio astronomico di Brera, Merate, Italië.
16. Department of Physics and Astronomy, Clemson University, Verenigde
Staten.
17. Centre for Astrophysics and Cosmology, Science Institute, University of
Iceland, Reykjavik, IJsland.
18. Anton Pannekoek Instituut voor Sterrenkunde, Universiteit van
Amsterdam, Nederland.
19. Department of Physics, The George Washington University, Washington DC,
Verenigde Staten.
20. Astronomy, Physics and Statistics Institute of Sciences (APSIS), The
George Washington University, Washington DC, Verenigde Staten.
21. DTU Space, National Space Institute, Technical University of Denmark,
Kongens Lyngby, Denemarken.
22. Department of Physics, University of Warwick, Coventry, Verenigd
Koninkrijk.
23. INAF - Osservatorio Astronomico di Roma, Monte Porzio Catone, Italië.
24. INAF - Osservatorio di Astrofisica e Scienza dello Spazio di Bologna,
Bologna, Italië.
25. INAF - Istituto di Astrofisica e Planetologia Spaziali, Rome, Italië.
26. Department of Particle Physics and Astrophysics, Weizmann Institute of
Science, Rehovot, Israël.
27. GEPI, Observatoire de Paris, PSL University, CNRS, Meudon, Frankrijk.
Beeld (zie onder):
Artistieke weergave van een exploderende ster met gammaflits.
Credit: ESO/A. Roquette
Diverse resoluties: https://www.eso.org/public/netherlands/images/eso0917a/
Opgemaakt persbericht op www.astronomie.nl
--
Marieke Baan en David Redeker | Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie
(NOVA) | NOVA Informatiecentrum | Science Park 904 | Postbus 94249 | 1090
GE Amsterdam | vast: 020 525 7480 | Marieke mobiel: 0614 322 627 | David
mobiel: 0644 588 969 | h.m.baan@xxxxxx | d.redeker@xxxxxx |
www.astronomie.nl
Attachment:
eso0917a_klein.jpg
Description: JPEG image
