PERSBERICHT
* contactinfo en links naar tekst en beeld en uitgebreide ESO-versie (in
meerdere talen, ook in het Engels en Nederlands) staan onderaan dit persbericht
*
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
8 maart 2023, 17.00 uur
Astronomen vinden ontbrekende schakel voor herkomst water in zonnestelsels
Een internationaal team van sterrenkundigen, met daarbij ook astronomen van de
Universiteit Leiden, heeft de ontbrekende schakel gevonden in het pad dat water
aflegt via stervormingswolken en jonge sterren naar kometen en planeten. Ze
deden dat met hulp van het ALMA-observatorium in Chili. De onderzoekers
publiceren hun bevindingen woensdagavond in het vakblad Nature.
Wanneer in het heelal een wolk van gas en stof ineenstort, vormt zich in het
centrum een ster. Om de ster draait een schijf van gas en stof. Het materiaal
in de schijf klontert in de loop van enkele miljoenen jaren samen tot kometen,
planetoïden en uiteindelijk planeten.
Verhouding water en zwaar water
Sterrenkundigen hebben eerder water ontdekt rond sterren, schijven, kometen en
planeten<https://www.astronomie.nl/nieuws/langverwacht-overzichtsartikel-onthult-reis-van-water-van-interstellaire-wolken-tot-leefbare-werelden-2733>,
maar tot nu toe ontbraken gegevens over de precieze verhouding van water en
zwaar water in de schijf van gas en stof die rond een jonge ster draait. Uit de
verhouding tussen water (H2O) en zwaar water (HDO) kunnen sterrenkundigen
afleiden wanneer en waar het water gevormd is.
De sterrenkundigen hebben nu water en zwaar water gevonden in de schijf rond de
ster V883 Orionis, op ongeveer 1300 lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld
Orion. De schijf van V883 Orionis is, door nog niet helemaal opgehelderde
oorzaken, warmer dan vergelijkbare schijven. "Daardoor is water niet langer
ijsvormig, maar gasvormig en dat kunnen we met telescopen detecteren." zegt
John J. Tobin<https://www.cv.nrao.edu/~jtobin/>, astronoom aan het National
Radio Astronomy Observatory in de VS en hoofdauteur. Tobin was van 2014 tot
2016 onderzoeker aan de Universiteit Leiden.
Begin én eind
Met de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array
(ALMA)<https://www.astronomie.nl/instrument/alma-31> konden de astronomen het
water niet alleen detecteren, maar ook de verhouding tussen water en zwaar
water bepalen en de verdeling ervan binnen de schijf in kaart brengen.
De samenstelling van het water in de schijf lijkt sterk op die van koude
stervormingswolken en van kometen in ons eigen zonnestelsel. "De verhouding
tussen zwaar water en water is dus hetzelfde in het begin én aan het eind van
het pad dat water aflegt." zegt medeauteur Margot
Leemker<https://www.universiteitleiden.nl/medewerkers/margot-leemker>,
promovendus aan de Sterrewacht Leiden. "Dat bevestigt het idee dat water al
wordt gevormd in de interstellaire ruimte en dat het relatief onveranderd op
kometen en planeten terecht is gekomen. Ook bij onze zon en bij onze aarde
heeft water deze route waarschijnlijk afgelegd."
In de toekomst willen de onderzoekers het pad van het water in meer detail
bestuderen. Dat kan onder andere met de in aanbouw zijnde Extremely Large
Telescope<https://www.astronomie.nl/instrument/elt-26> en het bijbehorende
METIS-instrument<https://www.astronomie.nl/instrument/elt-metis-12> dat onder
leiding van Nederland wordt ontwikkeld.
Wetenschappelijk artikel
Deuterium-enriched water ties planet-forming disks to comets and protostars.
Door: J.J. Tobin et al. In: Nature, 8 maart 2023.
[origineel<https://doi.org/10.1038/s41586-022-05676-z> |
preprint<https://www.eso.org/public/archives/releases/sciencepapers/eso2302/eso2302a.pdf>
(pdf)]
EINDE PERSBERICHT
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Contact:
John J. Tobin
National Radio Astronomy Observatory, Charlottesville, Verenigde Staten
jtobin@xxxxxxxx
Margot Leemker
Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden
leemker@xxxxxxxxxxxxxxxxxx
Beeld:
Beeld is te gebruiken bij de berichtgeving over dit onderwerp, graag credit
vermelden.
Lage resolutie bijgevoegd, hoge resolutie via url's.
Afbeelding:
Van gaswolk via schijf naar planetenstelsel (artist’s impression). Deze
schematische voorstelling laat zien hoe een gaswolk ineenstort tot een ster met
schijf waarin zich uiteindelijk een planetenstelsel kan vormen. In alle fases
blijken water en zwaar water aanwezig in dezelfde verhoudingen. (c) ESO/L.
Calçada [grote
versie<https://www.astronomie.nl/upload/images/2023/03/eso2302d-credit-ESO-L-Calcada.jpg>
| diverse resoluties<https://www.eso.org/public/netherlands/images/eso2302d/>]
Video:
De ontbrekende schakel voor water in het zonnestelsel (video). Astronomen
hebben met ALMA de chemische signatuur van gasvormig water en zwaar water
ontrafeld in de planeetvormende schijf V883 Orionis. (c) ESO
[YouTube<https://youtu.be/4tZgI-gLzL0> | diverse
formaten<https://www.eso.org/public/videos/eso2302a/>]
Over NOVA / www.astronomie.nl<http://www.astronomie.nl>
De Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) is het
samenwerkingsverband van de sterrenkundige instituten van de universiteiten van
Amsterdam, Groningen, Leiden en Nijmegen. Toponderzoekschool NOVA heeft als
missie het uitvoeren van baanbrekend sterrenkundig onderzoek, het opleiden van
jonge astronomen op het hoogste internationale niveau en het delen van nieuwe
ontdekkingen met de samenleving. De NOVA-laboratoria zijn gespecialiseerd in
het bouwen van state-of-the-art optische/infrarood- en
submillimeter-instrumentatie voor de grootste telescopen op aarde.
Opgemaakt persbericht:
Nederlands:
https://www.astronomie.nl/nieuws/astronomen-vinden-ontbrekende-schakel-voor-herkomst-water-in-zonnestelsels-3667
Uitgebreid ESO-persbericht in meer dan tien talen (waaronder Nederlands en
Engels): https://www.eso.org/public/news/eso2302/
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Marieke Baan en David Redeker | Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie
(NOVA) | NOVA Informatiecentrum | Science Park 904 | Postbus 94249 | 1090 GE
Amsterdam | vast: 020 525 7480 | Marieke mobiel: 0614 322 627 | David mobiel:
0644 588 969 | h.m.baan@xxxxxx | d.redeker@xxxxxx | www.astronomie.nl
Attachment:
eso2302d-credit-ESO-L-Calcada-kl.jpg
Description: eso2302d-credit-ESO-L-Calcada-kl.jpg
