PERSBERICHT
Universiteit Utrecht
-----------------------------------------------------------------------------------------------
6 mei 2021
Hoe langer de gaap, hoe groter het brein
Gapen hoeft geen teken van verveling te zijn, het blijkt eerder een graadmeter
voor de hersenomvang. Dieren met een groter brein gaper langer dan dieren met
kleinere hersenen, blijkt uit een onderzoek naar meer dan honderd soorten
zoogdieren en vogels. Gedragsbioloog Jorg Massen (Universiteit Utrecht) en zijn
collega Andrew Gallup (State University of New York Polytechnic Institute)
leidden het onderzoek. Ze publiceren hun resultaten in het vakblad
Communications Biology.
Gapen doen we zo’n vijf tot tien keer per dag. We zijn echter niet de enige
soort die dit opmerkelijke gedrag vertoont. De meest uiteenlopende diersoorten
gapen regelmatig, en biologen vragen zich af waarom dat gedrag is ontstaan.
Onderzoek van gedragsbioloog Jorg Massen en collega’s levert nu een sterke
aanwijzing dat de duur van gapen is gekoppeld aan de hersenomvang en het aantal
neuronen in het brein.
Gapen koelt het brein
Een populaire verklaring voor gapen is dat het de hersenen van extra zuurstof
voorziet. Maar dat blijkt niet het doel van gapen te zijn. Recente onderzoeken
tonen namelijk aan dat gapen de hersenen afkoelt. ‘Tijdens gapen ademen we
koele lucht in en strekken we de spieren rond de mondholtes. Zo verhoog je de
toevoer van koeler bloed naar de hersenen’, zegt Gallup.
Diverse onderzoeken hebben dat idee ondersteund. Ze toonden bijvoorbeeld aan
dat de temperatuur van de hersenen snel daalt na gapen, en dat de
omgevingstemperatuur bepaalt hoe vaak er wordt gegaapt. Daarnaast bleek dat
mensen zelden gapen wanneer zij een cool pack tegen hun hoofd of nek houden, of
andere dingen doen die de hersenen afkoelen.
1250 verzamelde gapen
Het onderzoek van Massen en collega’s ondersteunt het idee dat gapen vooral tot
doel heeft de hersenen af te koelen. Want hoe groter of actiever de hersenen,
hoe meer koeling ze nodig hebben. Eerdere kleine studies naar zoogdieren,
uitgevoerd door zowel Gallup als Massen, deden al vermoeden dat dieren met
grotere hersenen langer gapen. ‘In het nieuwe onderzoek wilden we zien hoe
algemeen die theorie geldt, en vooral of die ook voor vogels opgaat’, zegt
Massen. Daarom begon het team aan de enorme opgave om meer dan 1250 gapen te
verzamelen van 55 zoogdiersoorten en 46 vogelsoorten.
‘Om gapen bij dieren te bestuderen, heb je veel geduld nodig’, zegt Massen. ‘We
gingen met een camera naar diverse dierentuinen, om daar bij de
dierenverblijven te wachten tot de dieren geeuwden. Dat was een kwestie van
lange adem en het vergde veel geduld van ons.’ Daarnaast bestudeerden de
onderzoekers video’s van gapende dieren op platforms als YouTube en Facebook.
Koppelen aan breingegevens
Het team koppelde vervolgens de duur van deze geeuwen aan gegevens over
hersenenomvang en de dichtheid van neuronen in het brein. Die gegevens waren
verstrekt door het team van evolutiebioloog Pavel Němec, verbonden aan de
Karelsuniversiteit in Praag. Zo konden ze concluderen dat, onafhankelijk van de
lichaamsgrootte, de duur van gapen over de verschillende diersoorten toeneemt
naarmate het brein van een bepaalde soort groter is en meer neuronen bevat.
Zoogdieren gapen langer dan vogels
Verder blijken zoogdieren gemiddeld langer te gapen dan vogels, ontdekten
Massen en collega’s. Dat valt te verklaren door de hogere kerntemperatuur in
het lichaam van vogels. Het verschil tussen de kerntemperatuur van vogels en de
lucht in de omgeving is groter dan bij zoogdieren. Daardoor koelt het bloed van
vogels sneller af aan de omgevingslucht, en volstaat een kortere gaap.
Gapen om alert te blijven
Hersenen functioneren het best bij een optimale temperatuur. Als de temperatuur
van de hersenen, om welke reden dan ook, te hoog oploopt, zijn we minder alert
of oplettend. Het lijkt er nu op dat bij zowel zoogdieren als vogels een
bepaald gedrag is geëvolueerd om dat tegen te gaan: gapen. ‘We hoeven daarom
gapen niet te beschouwen als iets onbeleefds’, zegt Massen. ‘In plaats daarvan
zouden we gapen op prijs moeten stellen als een signaal dat iemand alert
probeert te blijven.’
[VOOR DE REDACTIE]
Contact
Neem voor meer informatie contact op met Aschwin Tenfelde, persvoorlichter bij
de Universiteit Utrecht: 0650233630 / a.tenfelde@xxxxx
Publicatie in Communications Biology
Brain size and neuron numbers drive differences in yawn duration across mammals
and birds
Communications Biology, 6 mei 2021
Jorg J. M. Massen*, Margarita Hartlieb, Jordan S. Martin, Elisabeth B. Leitgeb,
Jasmine Hockl, Martin Kocourek, Severin Olkowicz, Christin Osadnik, Jorrit W.
Verkleij*, Yicheng Zhang, Thomas Bugnyar, Pavel Němec & Andrew C. Gallup
*Verbonden aan de Universiteit Utrecht
[VIDEO EN MEER INFORMATIE]
Kijk voor een video en meer informatie op
https://www.uu.nl/nieuws/hoe-langer-de-gaap-hoe-groter-het-brein
Aschwin Tenfelde | Persvoorlichting & wetenschapscommunicatie | Faculteit
Bètawetenschappen |
A.Tenfelde@xxxxx<mailto:A.Tenfelde@xxxxx> | 06 502 33630 | Aanwezig ma, di, wo,
do |
Universiteit Utrecht | Bright minds, better future
