[openyourmind] ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΣΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΚΙΑ - ΚΑΡΟΛΟΣ ΚΟΥΝ
- From: "mlaspas" <mlaspas@xxxxxxxxx>
- To: "openyourmind" <openyourmind@xxxxxxxxxxxxx>
- Date: Mon, 14 Feb 2011 09:55:38 +0200
Σαν Σήμερα το 1987: Πεθαίνει, σε ηλικία 76 ετών, ο θεατράνθρωπος Κάρολος Κουν.
ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΣΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΚΙΑ
Αισθάνομαι μιά ιδιαίτερη συγκίνηση νά μιλήσω γιά τόν Καβάφη γιατί ό Καβάφης
στάθηκε γιά μένα κάτι τό πολύ πολύτιμο. 'Έριξε φως σέ πάρα πολλά πράγματα της
ζωής μου, ενα φως πολύ δυνατό γιατί δέν έμπαινε από παράθυρα αλλά από
χαραμάδες, ενα φως πού μόνο μέ ήλιο μπορώ νά τό παρομοιάσω. Τά ποιήματα του
Καβάφη είναι ενα από τά τρία βιβλία πού τους εχω δώσει μόνιμα μιά ξεχωριστή
θέση στην βιβλιοθήκη μου. Μόνο στό διάστημα της Κατοχής έμεινα χωρίς τά
ποιήματα του Καβάφη, γιατί τότε αναγκάστηκα νά πουλήσω όλα μου τά βιβλία, αλλά
σχεδόν αμέσως μετά αγόρασα μιά καινούργια έκδοση, Τά τρία βιβλία πού εχω σέ
ξεχωριστή θέση, γιατί κάθε φορά πού τά ξαναδιαβάζω έχουν μιά μαγεία γιά μένα,
έστω κι αν τά ξέρω καλά (επειδή νομίζω πώς είναι τόσο μεγάλα πού δέν χάνουνε
ποτέ τή δύναμη τους), είναι τά «Ταξίδια» του Κόντογλου, ενα βιβλίο μέ εικόνες
του Θεόφιλου και τά ποιήματα του Καβάφη. Χρειάζεται νά προσθέσω πώς καί ό
Κόντογλου επίσης μ' έχει επηρεάσει πάρα πολύ, ιδιαίτερα τά πρώτα μου χρόνια
στην 'Αθήνα.
Είναι πολλά τά ποιήματα του Καβάφη πού αισθάνομαι νά μ' έ'χουν επηρεάσει στην
ζωή μου, έκεΤνα πού ξανά καί ξανά γυρίζουν μέσα μου, είναι τό «Che fece... il
gran rifiuto» πού τό είχα πάντα σάν κάτι γραμμένο μπροστά στά μάτια μου πού
έπρεπε νά τό ακολουθήσω, είναι «Τά άλογα του Άχιλλέως» (γιατί μιλά γι' αυτά τά
μόνα ευγενικά ζώα έτσι δπως κι εγώ αγάπησα τά ζώα στή ζωή μου), είναι «Τά
παράθυρα» πού όταν τ' ανοίξει κανείς δέν ξέρει τί καινούρια πράγματα θ'
άντικρύσει, είναι τό «"Οσο μπορείς» πού κι αυτό στάθηκε κάτι σάν εμβλη-
146
1 1
μα μου, μπορεί νά μήν θυμάμαι πιά τόσο καλά τους στίχους, αλλά τό περιεχόμενο
τους διαρκώς τό σκέφτομαι και βαραίνει μέσα μου. Και χαίρομαι που κάθε χρόνο
στις εισαγωγικές εξετάσεις της δραματικής μας σχολής κάποιος υποψήφιος
σπουδαστής θ' απαγγείλει Καβάφη. (Θυμάμαι κάποια κοπέλα πού έπαιξε γιά λίγο στό
θέατρο, γιατί αυτοκτόνησε μετά, κι είχε απαγγείλει πολύ ωραία στίς εισαγωγικές
τήν «Πόλι»).
Σέ ιδιαίτερη θέση, λοιπόν, μαζί μέ τά άλλα δύο βιβλία καί τά ποιήματα του
Καβάφη, ιδιαίτερα τώρα πού ηλικιωμένος καί μέ δυσκολίες στό διάβασμα, θέλω
νά-^ά αισθάνομαι κοντά μου, νά τ' αγγίζω κι δπως ξέρω καλά τό περιεχόμενο τους
είναι σά νά τά διαβάζω κιόλας. Δεν μπορώ νά εξηγήσω αλλιώς τή μεγάλη αγάπη καί
τήν προσήλωση μου στά βιβλία αυτά παρά μέ τό γεγονός ότι μου άποκαλύπτουνε
πάντα τό βαθύτερο νόημα της ζωής. 'Όπως είπα καί στην αρχή, ό Καβάφης μπορεί νά
μήν είναι τό άπλετο φώς, τό φως πού μπαίνει απ' τ' ανοιχτό παράθυρο, αλλά
ακριβώς επειδή μπαίνει από μιά χαραμάδα, γιά μένα είναι πολύ πιο δυνατό,
φωτίζει τά πράγματα μέ τρόπο πού δέν τά εξαφανίζει, αλλά τά επιτρέπει μέ τή
σειρά τους νά φωτίζουν κι αυτά άλλα πράγματα. Κι αυτή ακριβώς είναι ή μαγεία
του, τό παιχνίδι των φωτοσκιάσων δπως ακριβώς αισθάνεται κανείς νά συμβαίνει
στή ζωή, έκεΤ πού πάει νά σκεφτεί κάτι βυθίζεται αυτό ξανά στή σιωπή. Τώρα δπως
τά χρόνια περνάνε καί ολα γυρνάνε μέσα μου, γεγονότα, μορφές, εμπειρίες,
δύσκολα νομίζω πώς περνά μέρα δίχως νά συλλογιστώ τόν Καβάφη.
Τόν Καβάφη δέν τόν γνώρισα προσωπικά, αν καί ζοδσε τότε πού πρωτοδιάβασα τά
ποιήματα του, Θά ήμουν εικοσιένα ή είκοσιδύο χρονών καί διάβαζα πολύ Προύστ.
Δέν είχα διαγνώσει τό μέγεθος πού θά έπαιρνε κάποτε, ήξερα δμως πώς ήταν ενα
πολύ μεγάλο ανάστημα. Δέ νομίζω πώς υπάρχει ενα του ποίημα, ή ένας του στίχος
έστω, πού νά μ' αφήνει αδιάφορο. "Ισως νά οφείλεται στό γεγονός ότι ηθικά καί
αισθητικά στάθηκε ένας επαναστάτης, άλλαξε τήν οπτική μας γιά τόν κόσμο καί τά
πράγματα. Δέ νομίζω πώς υπήρξαν ποιητές πού τόν ακολούθησαν έπειτα, δέ βλέπω
καμιά συγγένεια μέ τους μεταγενέστερους του. "Ισως νά υπάρχει στον Καβάφη καί
σέ κατο-
14
η
πινους του ποιητές μια αγάπη για τα πράγματα, γιά τά αντικείμενα καί λιγο-πολύ
νά τους έχει επηρεάσει όλους, αλλά στάθηκε μοναδικός γιατί έχει ενα όραμα πού
έλειψε από δσους τόν μιμήθηκαν. "Ετσι αυτό πού συχνά λένε γιά τόν Καβάφη, ότι
είναι καταραμένος ποιητής δεν τό καταλαβαίνω, γιατί είναι Ποιητής καί δέν του
χρειάζεται καμιά άλλη έτικέττα. Τά ποιήματα του είναι καί γιά τους νέους, άλλα
καί γιά τους γέρους γιά νά βλέπουν σωστά αυτά πού έχουν ζήσει. Μ' αρέσει πολύ
καί ό Ελύτης καί ό Σεφέρης, άλλα κανείς δέν μου άνοιξε τους ορίζοντες πού μου
άνοιξε ό Καβάφης, μέ τέτοια μάλιστα ευαισθησία. 'Αναλογιστείτε τους στίχους του
μέ τόν καθρέπτη πού πιάνει μέσα του ενα δράμα, μια ζωγραφιά καί τήν κρατάει γιά
πάντα. Αυτά ολα είναι ευαισθησίες πού γιά μένα είναι πολύ σημαντικές καί
πολύ-πολύ, θάλεγα, οικείες, οικείες Γσως νά μήν είναι ή κατάλληλη λέξη, είναι
πράγματα πού μ' άγγίζουνε τρομαχτικά καί γι' αυτό θά ήθελα νά τά εχω πεΓ εγώ.
Ξεκινά άπό πράγματα πού φαίνονται ασήμαντα, άλλα επειδή έχει ενα δράμα αποκτούν
καθολικότητα. Είναι τό κλίμα πού δημιουργεί πού είναι ώραΤο, δέν είναι τό ηθικό
περιεχόμενο, ακόμη καί στά ερωτικά του ποιήματα μόνο σάν κλίμα οταν τά δει
κανείς μπορεί νά τά εννοήσει καί νά τά χαρεί". Π.χ. οταν μιλά γιά ενα κρεβάτι
πού σ' αυτό ήταν ξαπλωμένοι μ' έναν νέο κι έπειτα ήταν νά χωρίσουν γιά μια
εβδομάδα καί ή εβδομάδα αυτή έγινε παντοτινή, είναι κάπου άλλου πού τό πάει τό
πράγμα, είναι κάτιπιό καθολικό ολο μαζίτό θέμα, δέν είναι θέμα άπλα ερωτικό. Τό
κάνει άπό ειδικό, θέμα καθολικό, γιά ολους τους ανθρώπους, γιατί τά Στοιχεία
πού μ' αυτά τό πλάθει τά έ'χει βιώσει. 'Ακόμη τό πολύ γνωστό ποίημα του γιά
κείνον πού πέθανε καί τόν πήρε πίσω του ή θρησκεία, τόν Μύρη, μπορεί νά
φαίνεται πώς έχει κάτι τό ειδικό, άλλα έχει καί μιά καθολικότητα πού ξεπερνά τό
κάθε ρεαλιστικό ή περιορισμένο όριο, τό περιστασιακό, δέν είναι περιστασιακά τά
ποιήματα του ή γιά κάτι μόνο συγκεκριμένο. Μέσα άπό τά συγκεκριμένα βιώματα τά
δικά του, πού βέβαια γιά νά είναι γνήσια χρειάζεται νά είναι συγκεκριμένα,
ξεπετάχτηκε, δημιούργησε κάτι μεγάλο και καθολικό. "Εσκαψε δηλαδή μέσα στον
εαυτό του καί μεταχειρίστηκε δικές του πέτρες, άλλα τό δημιούργημα του αγγίζει
όλους άκρι-
148
ι,
βώς γιατί είναι προσωπικό. Για νά είσαι γνήσιος, πρέπει νά βγαίνουν από σένα τά
πράγματα, νά ψάξεις μέσα σου νά τά βρεις από δικές σου ευαισθησίες και οταν
είναι βαθύ και σωστό τό ψάξιμο αυτό και βρεις πράγματα δικά σου, αυτά τά δικά
σου στίς ρίζες αποτελούν ρίζες κοινές γιά ολους τους ανθρώπους καί μάλιστα
ρίζες κοινές γιά αντίθετα πράγματα. Συλλογιστείτε πάλι αυτό τό ποίημα μέ τόν
καθρέφτη. Τό έγραφε γιά ένα νέο, ήταν κάτι δικό του, αυτός τό είδε μέ δικά του
μάτια, αλλά είναι κάτι πού μεταφέρεται παντου, μπορεί νά είναι νέος, νέα,
παιδί, αντικείμενο, είναι τρομαχτικά δυνατή αυτή ή εικόνα, ένας καθρέφτης πού
μπορεί νά πιάνει καί νά κρατά πράγματα. Έγώ φαντάζομαι πάντα έναν καθρέφτη σέ
μια σκάλα πού κάποιος νέος καθρεφτίστηκε ανεβαίνοντας ή κατεβαίνοντας, δέν
θυμάμαι τώρα αν είναι έτσι στο ποίημα.
("ΗΛέξη", τεύχος 23, Μάρτης-Αηρίλης, 1983)
Other related posts:
