Dit persbericht staat ook op:
https://www.astronomie.nl/nieuws/zuurstoflijn-opent-nieuwe-blik-op-ver-heelal-1502
(Nederlands)
https://www.astronomie.nl/oxygen-line-opens-new-perspective-on-the-far-universe-74
(English)
P E R S B E R I C H T
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
---------------------------------------------------------------------------------------------------
13 januari 2020
*Zuurstoflijn opent nieuwe blik op ver heelal*
*Een team van Leidse en Amerikaanse astronomen heeft een nieuwe manier
ontdekt om verre sterrenstelsels in kaart te brengen. Ze gebruikten
daarvoor een spectraallijn van atomair zuurstof. Die spectraallijn is
normaal gesproken niet goed op te vangen met aardse telescopen. Maar
doordat het licht van verre sterrenstelsels komt, is het uitgerekt en kun
je het juist wél op aarde meten. Dat is nu gebeurd met een in Nederland
gemaakt instrument. De onderzoekers publiceren hun bevindingen binnenkort
in het vakblad The Astrophysical Journal Letters.*
De onderzoekers gebruikten voor hun waarnemingen de SEPIA660-ontvanger op
de APEX-telescoop in Chili. Deze ontvanger is ontwikkeld door de
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) en in 2018 op de
telescoop geïnstalleerd. De APEX-telescoop [
https://www.hq.eso.org/public/teles-instr/apex] is een samenwerking tussen
Duitsland, Zweden en de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, ESO.
De onderzoekers moesten de telescoop twee uur op één plek richten om het
sterrenstelsel G09.83808 te detecteren. Dat sterrenstelsel is slechts een
miljard jaar na de oerknal ontstaan. Het behoort daarmee tot de oudjes in
het heelal.
In de toekomst willen de onderzoekers meer verre sterrenstelsels in kaart
gaan brengen aan de hand van de zuurstoflijn. Ze hebben al berekend dat het
ALMA-observatorium in Chili slechts tien tot vijftien minuten nodig heeft
om een ver sterrenstelsel in detail te zien.
De laatste jaren ontdekken astronomen steeds meer sterrenstelsels in het
vroeg heelal. Voor details over de omstandigheden die er toen heersten, is
onderzoek met spectraallijnen nodig. Tot nu toe gebruiken sterrenkundigen
lijnen van geïoniseerd koolstof en dubbel geïoniseerd zuurstof, maar die
combinatie is lastig te interpreteren.
De nieuwe spectraallijn van atomair zuurstof wordt al twintig jaar als
heilige graal gezien, maar dan moeten de stelsels wel echt ver staan. Het
licht van de zuurstoflijn komt namelijk voor niet al te verre
sterrenstelsels niet door de aardse atmosfeer. Maar als sterrenstelsels
heel ver weg staan, zijn er weer heel goede telescopen nodig op een hoge,
droge plaats. Inmiddels zijn de telescopen goed genoeg. En nu is het
sterrenkundigen dus voor het eerst gelukt om met de spectraallijn van
atomair zuurstof verre sterrenstelsels te spotten.
Bijzonder is verder dat de onderzoeksresultaten razendsnel hun weg vinden
naar de wetenschappelijke wereld. Normaal gesproken duurt het een of twee
jaar voordat een wetenschappelijk resultaat in de vakbladen terechtkomt. Nu
was het binnen twee maanden geaccepteerd. Hoofdonderzoeker Matus Rybak
(Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden) zegt: "Eind oktober deden we onze
metingen en nu zijn ze al geaccepteerd voor publicatie. Dat laat zien dat
de sterrenkundige wereld er echt op zit te wachten."
De onderzoekers benadrukken dat ze de waarnemingen te danken hebben aan de
alerte stafmedewerkers van de telescoop in Chili. Een van de medewerkers
zag dat er uitzonderlijk goed weer op komst was en bestuurde in zijn eentje
de telescoop.
E I N D E P E R S B E R I C H T
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Contact:
Matus Rybak
Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden
Mobiel: 0614 039 067
matus.rybak@xxxxxxxxx
https://sites.google.com/view/matusdoesresearch
Paul van der Werf
Sterrewacht Leiden, Universiteit Leiden
pvdwerf@xxxxxxxxxxxxxxxxxx
https://www.universiteitleiden.nl/medewerkers/paul-van-der-werf
Artikel:
First detection of the [OI] 63-um emission from a redshift 6 dusty
galaxy. Door:
Matus Rybak (Universiteit Leiden), J.A. Zavala (University of Texas,
Austin, VS), P. van der Werf (Universiteit Leiden) C.M. Casey (University
of Texas, Austin, VS) & J.A. Hodge (Universiteit Leiden). Geaccepteerd voor
publicatie in The Astrophysical Journal Letters. Gratis preprint:
http://arxiv.org/abs/1912.07652
Beeld:
SEPIA op APEX
De ontdekking is gedaan met behulp van het SEPIA-instrument op de
APEX-telescoop in Chili. Hier een archieffoto van het naar binnen takelen
van het instrument. Het instrument is mede in Nederland ontwikkeld door de
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA). (c) ESO/Onsala Space
Observatory/A. Ermakov
Hoge resolutie: https://www.eso.org/public/images/eso1543c/
Opgemaakt persbericht op www.astronomie.nl
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Attachment:
SEPIA op APEX (c) ESO Onsala Space Observatory A. Ermakov - klein.jpg
Description: JPEG image
