PERSBERICHT
* contactinfo en directe links naar tekst en beeld staan onderaan dit
persbericht *
Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA)
----------------------
19 juli, 17.00 uur
EHT onthult donker hart van nabij radiosterrenstelsel
De Event Horizon Telescope (EHT) samenwerking, bekend van het maken van de
eerste foto van het zwarte gat in het sterrenstelsel M87, heeft nu het hart van
het naburige sterrenstelsel Centaurus A in ongekend detail in beeld gebracht.
De astronomen hebben het centrale superzware zwarte gat gelokaliseerd en
onthullen hiermee hoe daar twee gigantische jets ontstaan. Opvallend is dat de
buitenste randen van de jets straling uitzenden, een fenomeen dat de huidige
theoretische modellen op de proef stelt. Het werk is geleid door Michael
Janssen van het Max Planck Institute for Radioastronomy (MPIfR) en de Radboud
Universiteit, en wordt gepubliceerd in Nature Astronomy op 19 juli.
Centaurus A is een van de dichtstbijzijnde radioactieve sterrenstelsels en
behoort, in radiogolven, tot de helderste objecten in de nachtelijke hemel.
Nadat het in 1949 voor het eerst geïdentificeerd is als extragalactische
radiobron, is Centaurus A sindsdien uitgebreid bestudeerd door verschillende
radio-, infrarood-, optische, röntgen- en gammastralingsobservatoria. In het
centrum van Centaurus A ligt een zwart gat met een massa van 55 miljoen zonnen.
Deze massa zit tussen het M87 zwarte gat (6,5 miljard zonnen) en Sgr A*(4
miljoen zonnen) in, het zwarte gat in het centrum van ons eigen sterrenstelsel,
de Melkweg.
In een nieuwe publicatie in Nature Astronomy zijn de data van de
EHT-waarnemingen uit 2017 geanalyseerd om Centaurus A in ongekend detail in
beeld te brengen. "Hiermee hebben we voor het eerst een extragalactische radio
jet op een kleinere schaal dan een lichtdag kunnen zien en bestuderen. Een
lichtdag is de afstand die het licht in een dag aflegt. We zien nu van dichtbij
hoe een monsterlijk grote jet gelanceerd door een superzwaar zwart gat geboren
wordt", zegt MPIfR-astronoom Michael Janssen, die onlangs promoveerde aan de
Radboud Universiteit.
Vergeleken met alle vorige hoge resolutiewaarnemingen is de Centaurus A-jet nu
met een tien keer zo hoge frequentie en zestien keer scherpere resolutie
gefotografeerd. Met het oplossend vermogen van de EHT kunnen astronomen nu de
afmetingen van de jet linken aan de plek van afkomst nabij het zwarte gat, in
een gebied ter grootte van een appel op de maan. Dat is een uitvergroting van
één miljard.
Jets begrijpen
Superzware zwarte gaten in de centra van sterrenstelsels zoals Centaurus A
trekken gas en stof aan met hun enorme zwaartekracht. Dit proces zorgt voor een
uitstoot van enorme hoeveelheden energie en het sterrenstelsel wordt daardoor
‘actief’. De meeste materie in de buurt van de rand van het gat valt erin. Maar
omringend gas kan net voordat het gevangen wordt ontsnappen en ver het heelal
in geblazen worden: Jets, een van de meest mysterieuze en energetische
eigenschappen van sterrenstelsels, zijn geboren.
Om dit proces te kunnen begrijpen, gebruiken astronomen verschillende modellen
voor hoe materie zich gedraagt bij een zwart gat. Maar ze weten nog steeds niet
precies hoe jets worden gelanceerd en hoe ze zo ver kunnen reiken tot gebieden
groter dan het sterrenstelsel van waar ze van afkomstig zijn zonder uit te
waaieren. De EHT-samenwerking wil dit mysterie oplossen.
De nieuwe foto toont dat de jets gelanceerd door Centaurus A aan de randen
lichter zijn ten opzichte van het centrum. Dit fenomeen is bekend van andere
jets, maar is nog nooit eerder zo uitgesproken waargenomen. "Het was een
uitdaging om dit met dezelfde modellen uit te leggen die we gebruikten voor
M87. Hier moet er iets anders gebeuren, zoals helische magnetische velden, wat
nieuwe aanwijzingen geeft over hoe jets ‘geknepen’ worden", zegt Sera Markoff,
vicevoorzitter van de wetenschappelijke raad van de EHT en hoogleraar
Theoretische hoge-energieastrofysica aan de UvA.
Toekomstige waarnemingen
Met de nieuwe EHT-waarnemingen van de Centaurus A-jets is nu de waarschijnlijke
locatie van het zwart gat bepaald op het punt waar de jets worden gelanceerd.
Hierop gebaseerd, voorspellen onderzoekers dat toekomstige waarnemingen op nog
kortere golflengtes en hogere resolutie het mogelijk maken om het zwarte gat
van Centaurus A te fotograferen. Hiervoor zijn wel satelliet-observatoria nodig
die zich in de ruimte bevinden.
"Deze data zijn afkomstig van dezelfde waarnemingscampagne die de beroemde foto
van het zwarte gat in M87 heeft afgeleverd. De nieuwe resultaten laten zien dat
de EHT een schat aan data levert over de grote variëteit aan zwarte gaten, en
er komt nog meer aan, zegt Heino Falcke, bestuurslid van de EHT en hoogleraar
Astrofysica aan de Radboud Universiteit.
Achtergrondinformatie
De EHT heeft gebruikgemaakt van zogenaamde Very Long Baseline Interferometry
(VLBI), dezelfde techniek waarmee de beroemde foto van het zwarte gat in M87 is
gemaakt. Een verzameling van acht telescopen over de hele wereld hebben
samengewerkt om de Event Horizon Telescop (EHT) ter grootte van de aarde te
vormen. De EHT-samenwerking bestaat uit meer dan 300 onderzoekers uit Afrika,
Azië, Europa, Noord- en Zuid-Amerika.
Wetenschappelijk artikel
Event Horizon Telescope observations of the jet launching and collimation zone
in Centaurus A. Door M. Janssen, H. Falcke, M. Kadler, E. Ros, M. Wielgus et
al. (EHT Collaboration), Nature Astronomy, 19 juli 2021.
Origineel: https://www.nature.com/articles/s41550-021-01417-w
EINDE PERSBERICHT
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer informatie
Contact:
Michael Janssen
MPI für Radioastronomie (Bonn, Duitsland) en Radboud Universiteit
mjanssen@xxxxxxxxxxxxxxxxx<mailto:mjanssen@xxxxxxxxxxxxxxxxx>
Sera Markoff
Anton Pannekoek Instituut voor Sterrenkunde, Universiteit van Amsterdam
S.B.Markoff@xxxxxx<mailto:S.B.Markoff@xxxxxx>
Heino Falcke
Afdeling Sterrenkunde, Institute for Mathematics, Astrophysics and Particle
Physics, Radboud Universiteit
h.falcke@xxxxxxxxxxx<mailto:h.falcke@xxxxxxxxxxx>
Paper voor journalisten:
https://www.astronomie.nl/upload/files/2021/Janssen-et-al-2021-Nature-astronomy.pdf
Beeld:
Lage resolutie bijgevoegd, hoge resolutie via url's - beeld is te gebruiken bij
de berichtgeving over dit onderwerp, graag credit vermelden.
Afmetingen van de jet van Centaurus A. Linksboven: de jet waaiert uit tot
gaswolken die radiogolven uitstralen. Rechtsboven: samengestelde
kleurenafbeelding van Centaurus A, 40x ingezoomd. Rechtsmidden: 165.000x
ingezoomde afbeelding van de binnenste radio jet. Rechtsonder: nieuwe
EHT-afbeelding van de regio waarin de jet wordt gelanceerd in de hoogste
resolutie, 60.000.000x ingezoomd. Een lichtjaar is de afstand die licht aflegt
in een jaar, ongeveer 9 biljoen kilometer. (c) Radboud Universiteit;
CSIRO/ATNF/I. Feain et al., R. Morganti et al., N. Junkes et al.; ESO/WFI;
MPIfR/ESO/APEX/A. Weiß et al.; NASA/CXC/CfA/R. Kraft et al.; TANAMI/C. Müller
et al.; EHT/M. Janßen et al.
Grote versie:
https://www.astronomie.nl/upload/images/2021/07/Infographic-Centaurus-A-credit-EHT.jpg
Nieuwe afbeelding (rechts) van de binnenste jet van Centaurus A, gemaakt door
de Event Horizon Telescope (EHT), in vergelijking met een afbeelding (links)
van het hele sterrenstelsel. (c) Radboud Universiteit; ESO/WFI;
MPIfR/ESO/APEX/A. Weiß et al.; NASA/CXC/CfA/R. Kraft et al.; EHT/M. Janßen et
al.
Grote versie:
https://www.astronomie.nl/upload/images/2021/07/Liggend-Centaurus-A-credit-EHT.jpg
Opgemaakt persbericht:
Nederlands:
https://www.astronomie.nl/nieuws/eht-onthult-donker-hart-van-nabij-radiosterrenstelsel-2903
Engels:
https://www.astronomie.nl/nieuws/en/eht-pinpoints-dark-heart-of-the-nearest-radio-galaxy-2903
---------------------------------------------------------------------------------------------------
--
David Redeker MSc | Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) | NOVA
Informatiecentrum | Science Park 904 | Postbus 94249 | 1090 GE Amsterdam | ik
werk in deeltijd | mobiel: 0644 588 969 | vast: 020 525 8304 |
d.redeker@xxxxxx<mailto:d.redeker@xxxxxx> |
www.astronomie.nl<http://www.astronomie.nl>
Attachment:
kl-Infographic-Centaurus-A-credit-EHT.jpg
Description: kl-Infographic-Centaurus-A-credit-EHT.jpg
Attachment:
kl-Centaurus-A-credit-EHT.jpg
Description: kl-Centaurus-A-credit-EHT.jpg
