Parasjat Waera
16/1/2010 Rosj Chodesj Sjewat
Misschien kunt u me helpen een vraag te beantwoorden waarop ik deze week het antwoord probeerde te vinden en niet vond?
In de parasja van deze week lezen we over het begin van het eind van de slavernij in Egypte met de eerste zeven plagen. Ik ben deze week druk bezig geweest met de woorden plaag en plagen. In eerste instantie lijkt de oorprong van dit woord vrij duidelijk. Niet alleen dat, het woord plaag komt in vele verschillende talen met slechts kleine verschillen voor. Zo kennen we het Engelse plague, Franse plaie, Duitse en Norweegse plage, Poolse plaga, Zweeds ploga en Italiaans piaga. Maar in het Nederlands hebben we iets unieks. Het werkwoord plagen heeft ook een heel andere betekenis. Het is een lichtere vorm van pesten en heeft haast iets positiefs. Waar treiteren zeer gemeen is en pesten zeer vervelend is plagen eigenlijk iets wat als onschuldig en “leuk” beschouwd wordt. In andere talen kan het woord plaag of plagen niet op een dergelijke “positieve” manier gebruikt worden, alleen in het Nederlands. Het leek me leuk eens uit te zoeken wat de oorsprong hiervan was maar kon geen antwoord vinden. In elk geval is G-d dus in deze parasja de “plaaggeest” maar zeker nier in de positieve betekenis.
Overigens, als je eens iemand wilt plagen moet je hem vragen waar in de tora het woord “makkot” (plagen) voorkomt. Immers, in de hagada van pesach hebben we het over de 10 makkot/ plagen die G-d over de Egyptenaren brengt. Vanzelfsprekend zal iedereen naar deze parsjiot gaan om het woord te zoeken en ziehier, het woord makkot komt in het helemaal niet in de tora voor! Slechts eenmaal vinden we dit woord in de tanach en wel in de mond van niet-Joden die beschrijven wat G-d met de Egyptenaren gedaan heeft. In Sjmoe’el I, 4:8, lezen we hoe de Filistijnen zeggen: “Het is dezelfde G-d die de Egyptenaren geslagen heeft met allerlei makkot”. Op alle andere plaatsen waar in de tanach over de plagen in Egypte gesproken wordt worden ze beschreven als Moftiem of Ottot OeMoftiem (in Sjemot, Dewariem, Jirmijahoe, Tehilliem en Nechemja).
Op pesach, op seideravond bij het lezen van de hagada is er een special minhag bij het voorlezen van de tien plagen; we nemen bij iedere plaag iets van de wijn uit de beker. Bij sommigen is het de gewoonte om iets van de wijn uit de beker te gieten, anderen dopen een vinger in de wijn en vegen de wijn af aan een servet. Er worden vele verschillende rederen voor deze minhag gegeven. De meest bekende is dat we niet overmatig blij zijn dat de ondergang van anderen en dit symbolisch laten zien door iets van onze beker wijn welke vreugde symboliseert af te nemen.
Er zijn overgens vele verschillende gebruiken betreffende deze minhag. De Asjkenazische gewoonte is om juist de pink hiervoor te gebruiken alhoewel ik nog nooit een uitleg heb gevonden waarom juist de pink (die ook gebruikt wordt om naar de tora te wijzen bij het hagbeh) (Volgens de Magen Avraham moet de kmitsa, de ringvinger gebruikt worden). Het zou logischer zijn geweest om de wijsvinger te gebruiken in nagedachtenis van wat de Egyptenaren over de plagen zeiden: Etsbah Ellokiem Hie (dit is volgens de mening van de Darkee Mosje). De vinger mag niet worden afgelikt omdat elke druppel wijn een plaag symboliseert en we de plagen niet in ons lichaam willen. Bij sommige Sefaradiem volgt alleen de vader des huizes deze minhag opdat de plagen niet de anderen zullen verontreinigen. Bij weer anderen wordt de hele beker wijn in een kom uitgegoten (volgens de Shlah Hakadosj) en wordt direct daarna de handen gewassen en Balkan joden uit Turkije kijken zelfs niet naar de uitgegoten wijn om er zo er mogelijk vanaf te blijven zo bang zijn ze voor G-d’s machtige daden.
Om te beseffen welke een invloed elke plaag had op de Egyptische samenleving hoeven we slechts te kijken naar wat er deze dagen in Haiti plaats heeft. Volledige verwoesting met slechts Een plaag. Hoeveel te meer kan een land verwoest worden met tien. In denk daarom dat in dit geval de anderen talen het bij het juiste eind hebben en niet het Nederlands. Om “plagen” als iets onschuldigs en haast leuks te beschouwen laat een volledig onbegrip van het concept zien.
Sjabbat Sjalom,
Avraham Roos
